Subiektywny przegląd ssaków Europy

Borsuk europejski, jaźwiec ( Meles meles ) drapieżnik z rodziny łasicowatych ( Mustelidae ), z podrodziny borsuków ( Melinae ).
Według ostatnich badań genetycznych i morfologicznych rodzaj Meles, został podzielony na trzy różne gatunki : Meles meles, Meles leucurus i Meles anakuma ( Abramov 2002, 2003, Abramov i Puzachenko 2005, także Wilson & Reeder 2005 ).

Występuje w Europie od Wysp Brytyjskich i Hiszpanii do Wołgi.

Zamieszkuje lasy liściaste z polanami, lasy mieszane, lasy iglaste, zarośla i zakrzewienia, zagajniki w pobliżu łąk i pastwisk, także tereny podmiejskie, stare miejskie parki od poziomu morza do 1000 m n.p.m.

borsuk ( Meles meles )

Aktywny głównie w nocy, szczyt aktywności o zmierzchu i świcie. W północnej części zasięgu może zimować czyli nie opuszcza kryjówki w okresie zimowym. Jego sen nie jest trwały gdyż często opuszcza kryjówkę w cieplejsze dni. Żyje samotnie, w parach lub grupach 2 - 23 osobników. Średnio grupa składa się z 1 - 6 osobników dorosłych i ich potomstwa.
Dostępność pokarmowa i jakość siedliska wpływa na sposób życia. Jeśli pokarmu jest mało to borsuk żyje samotnie lub w parze. Jeśli pokarmu jest pod dostatkiem żyje w klanach. Również gęstość osobnicza ma wpływ na sposób życia. Im większa gęstość osobnicza tym więcej borsuków żyje w grupach, na obszarach o niskiej gęstości osobniczej prowadzi bardziej samotny tryb życia.
Jest dobrym kopaczem. Kopie rozległe systemy nor i komór z centralną komorą. Wejścia są usytuowane pod korzeniami drzew, wśród krzewów, pod skałami lub w skarpach jarów i parowów. Centralna komora jest wyłożona suszoną trawą i liśćmi, wykorzystywana jest głównie jesienią i zimą.
Jest ssakiem terytorialnym, wielkość terytorium zależy od dostępności pokarmu i może być od 2.5 km2 do 30 km2. Granice terytorium są wyznaczone przez latryny oznakowane wydzieliną gruczołów analnych. Mimo tego jest dość tolerancyjny w stosunku do osobników z innych grup. W obrębie grupy borsuk komunikuje się za pomocą dźwięków oraz wizualnych postaw.
Odżywia się różnorodnym pokarmem, chociaż preferuje dżdżownice. W skład jego diety wchodzą drobne kręgowce ( gryzonie, owadożerne, ptaki, płazy, gady ), różnorodne owady i ich larwy, padlina, także owoce i nasionami czasami grzyby.
Okres rui luty - maj lub sierpień - październik.
W grupie społecznej rozmnaża się tylko dominująca para chociaż samica może kopulować z innymi samcami. A samiec często rozszerza swoje terytorium aby włączyć większą liczbę samic.
Okres ciąży 9 - 12 miesięcy. Samica często opóźnia implantację zapłodnionych jaj. Implantacja komórek jajowych jest częściowo regulowana przez fotosyntezę i temperaturę. Opóźnienie jest często połączone ze zdolnością do poczęcia w czasie ciąży, w efekcie czego występują mioty o mieszanym ojcostwie.
Młode rodzą się wiosną lub rzadziej na początku lata. W miocie 1 - 6 młodych ( średnio 3 ). Po 2,5 miesiącu są odstawiane. Z nor wychodzą w 8 - 10 tygodniu po urodzeniu.
Samiec nie uczestniczy w odchowie młodych.
Dojrzałość uzyskują po roku. W warunkach naturalnych może dożyć 14 lat, ale średnio dożywa 6 lat.

Meles meles meles 

Opisane podgatunki :
- Meles meles arcalus - Kreta ( Grecja )
- Meles meles britannicus - Wielka Brytania - tożsamy z Meles meles meles
- Meles meles canescens -  Iran, Transkaukasia (Armenia, Gruzja, Azerbejdżan), Turkmenia
 - Meles meles caninus -  Skandynawia - tożsamy z Meles meles meles
- Meles meles caucasicus - Kaukaz - tożsamy z Meles meles meles
- Meles meles danicus - Dania
- Meles meles heptneri -  region kaspijski  w  europejskiej części Rosji, Dagestan, Kaukaz
- Meles meles marianensis - Hiszpania, Portugalia
- Meles meles mediterraneus - Hiszpania - tożsamy z Meles meles marianensis
- Meles meles meles - Europa na południe do Włoch, na północ do północnej Skandynawii, na zachód do Irlandii i na wschód do Wołgi w Rosji
- Meles meles milleri - południowo-zachodnia Norwegia
- Meles meles minor - Transkaukazia - tożsamy z Meles meles canescens 
- Meles meles ponticus - Azja Mniejsza - tożsamy z Meles meles canescens
- Meles meles rhodius - Rodos ( Grecja )
- Meles meles severzovi - Turkiestan, Fergana Basin, Chodschaata Valley,
- Meles meles tauricus - Ukraina, południowo-zachodnia część europejskiej Rosji - tożsamy z Meles meles meles
- Meles meles taxus - Europa - tożsamy z Meles meles meles

borsuk ( Meles meles ) w ulubionym środowisku

W Polsce występuje na całym obszarze kraju, chociaż obficiej w jego wschodniej części. Często na obrzeżach miast ( Olsztyn ). Zamieszkuje głównie lasy liściaste i mieszane w pobliżu łąk i pastwisk. W okresie zimowym zapada w częściową hibernację ale w ciepłe dni opuszcza norę. Jest to największy przedstawiciel łasicowatych w naszym kraju. Objęty gospodarką łowiecką i okresami ochronnymi.

szkic - borsuk ( Meles meles )

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na szeroki zasięg i duże populacje.
W wielu krajach europejskich objęty prawem łowieckim. W Rosji poluje się na niego dla mięsa i tłuszczu używanego jako lek. W Finlandii poluje się na niego przez cały rok z wyjątkiem samic z młodymi od maja do lipca. W Wielkiej Brytanii traktowany jako przyłów podczas polowań na lisa.
W Albanii został uznany za zagrożony gatunek.
Uważa się, że wprowadzony jenot ( Nyctereutes procyonoides ) konkuruje z borsukiem na części obszarów występowania, w tym celu rozpoczęto projekt badawczy w Finlandii, określający ewentualne zagrożenie.
Gatunek jest wrażliwy na fragmentację siedlisk i ich utratę. Jednak w wielu krajach potrafi zaadaptować się na terenach podmiejskich i miejskich ( Wielka Brytania, Polska ).
Występuje w wielu obszarach chronionych.
Ujęty w Załączniku III Konwencji Berneńskiej.


W niewoli trzymany pojedynczo, parami lub w grupach. Często w bardzo ciasnych klatkach zwłaszcza w tzw. regionalnych zoo. W odpowiednich warunkach dobrze się rozmnaża i przywiązuje się do opiekunów.
W warunkach wiwaryjnych może dożyć do 19 lat.

borsuk ( Meles meles )

Lis pospolity, lis rudy ( Vulpes vulpes ) drapieżnik z rodziny psowatych ( Canidae ).


Występuje w całej Europie, w Afryce Północnej ( od Maroka do Egiptu ), w kontynentalnej części Azji ( z wyjątkiem tundry na obszarze podbiegunowym, północno-zachodniej części Indii i  Półwyspu Indochińskiego ), w Japonii, w Ameryce Północnej ( zachodnia część kontynentu od Alaski po Teksas i Nowy Meksyk ). Wprowadzony na wschodnie wybrzeże i do centralnej części Ameryki Północnej, do Australii i Nowej Zelandii oraz na Falklandy.

Zamieszkuje różnorodne siedliska : lasy i ich obrzeża, stepy, pustynie i półpustynie, zarośla i zakrzewienia, także pola uprawne, łąki i pastwiska, tereny podmiejskie i miejskie, ogrody i parki od poziomu morza do 4500 m n.p.m.

para lisów pospolitych ( Vulpes vulpes )

Aktywny w ciągu całego roku, głównie w nocy. Szczyt aktywności o zmierzchu i o świcie. W okresie zimowym również w ciągu dnia.
Żyje samotnie, w parach lub małych grupach 3 - 5 osobników.
Nieznaczny dymorfizm płciowy, samiec nieco większy niż samica. Różnice wielkości występują też między populacjami z Ameryki Północnej a europejskimi oraz pomiędzy populacjami z południa zakresu a tymi z centralnych części zakresu. Jest to zależne od szerokości geograficznej zgodnie z zasadą Bergmanna ( większa masa na północy, mniejsza na południu ).
Jest on częściowo terytorialnym gatunkiem, terytoria samca i 2 - 3 samic oraz związanych z nimi młodych zachodzą na siebie. Zakresy rewirów łowieckich mogą wynosić 5 - 12 km2 ( siedliska bogate pokarmowo ) lub 20 - 50 km2 ( siedliska ubogie pokarmowo ).

lis rudy ( Vulpes vulpes ) w okresie zimowym

Na kryjówki wykorzystuje nory innych ssaków, kopie własne ale też zagłębienia pod korzeniami drzew, gęste zarośla, puste pnie i kłody, rozpadliny skalne, jaskinie. Osobniki samotne jak i grupy rodzinne mają na terytorium główną kryjówkę jak i tzw. kryjówki awaryjne 1 - 4.
Lis potrafi poruszać się z prędkością około 48 km/h i pokonywać przeszkody do 2 m wysokości. Jest też dobrym i wytrwałym pływakiem. Ma doskonałe zmysły wzroku, węchu i dotyku. Osobniki komunikują się za pomocą wokalizy, mimiki i zapachu.

para Vulpes vulpes dolichocrania

Jest wszystkożerny. W skład jego diety wchodzą kręgowce ( gryzonie, zajęczaki, młode kopytne, ptaki, płazy, gady ), owady, padlina również jagody i owoce. Na terenach podmiejskich i miejskich wykorzystuje ludzkie odpadki. Robi zapasy na gorsze okresy ( zima ) i korzysta z nich pamiętając, gdzie pozostawił zagrzebaną zdobycz. W charakterystyczny sposób poluje na gryzonie. Stoi bez ruchu, obserwując czy gryzoń go nie wykrył. Następnie skacze w górę i przednimi łapami przygniata gryzonia do ziemi.
Okres rui jest zróżnicowany w zależności od szerokości geograficznej.
Grudzień - styczeń - południe, styczeń - luty - regiony centralne, luty - kwiecień - północ.
Samiec łączy się z 1 lub kilkoma samicami.
Okres ciąży trwa 49 - 56, zazwyczaj 51 - 53 dni. Samica rodzi od marca do czerwca 1 - 13 młodych ( średnio 5 ) w miocie. Szczenięta rodzą się ślepe, oczy otwierają między 9 - 14 dniem życia. W wieku 8 - 10 tygodni następuje odstawienie. W 4 - 5 tygodniu życia wychodzą z kryjówki.
Samiec nie uczestniczy w odchowie szczeniąt, chociaż dzieli się często zdobyczą z samicą. Zdarza się, że samice wspólnie wychowują szczenięta, które pochodzą od tego samego samca lub 1 - 2 samice pomagają w odchowie młodych. Również starsze potomstwo mieszkające na terytorium rodziców pomaga w odchowie młodych.Szczenięta pozostają z matką do jesieni. Rodzina rozprasza się na jesieni, chociaż część młodych - zwłaszcza samice pozostaje na terytorium dorosłych. Rozproszenie młodych może być od 10 do 400 km. W warunkach naturalnych żyje średnio 3 lata.

lis rudy ( Vulpes vulpes ) w szacie zimowej

Vulpes vulpes vulpes z lewej : w niewoli, z prawej : w zimie

Opisane podgatunki :      
- Vulpes vulpes abietorum - zachodnia Kanada, Stuart Lake, Kolumbia Brytyjska
- Vulpes vulpes acaab - zachodnie Maroko - tożsamy z Vulpes vulpes barbara
- Vulpes vulpes aegyptiacus - Egipt, Libia, Izrael?, Jordania? - tożsamy z Vulpes vulpes niloticus
- Vulpes vulpes alascensis - Alaska, Jukon, Terytoria Północno-Zachodnie ( Kanada ) - uważany też za osobny gatunek
- Vulpes vulpes alba - Hesja ( Niemcy ) - tożsamy z Vulpes vulpes crucigera
- Vulpes vulpes algeriensis - porośnięte lasem części Algierii - tożsamy z Vulpes vulpes atlantica
- Vulpes vulpes alopex - Szwecja - tożsamy z Vulpes vulpes vulpes
- Vulpes vulpes alpherakyi - Turkiestan, Turcja, Kazachstan - zagrożony
- Vulpes vulpes alticola - Armenia, Zakaukazie - tożsamy z Vulpes vulpes kurdistanica
- Vulpes vulpes anadyrensis - Anadyr, Syberia - tożsamy z Vulpes vulpes beringiana
- Vulpes vulpes anatolica - zachodnia Azja Mniejsza, Turcja
- Vulpes vulpes anubis - Fajum ( Egipt ) - tożsamy z Vulpes vulpes aegyptiacus lub niloticus
- Vulpes vulpes arabica - Muscat, Oman, Jemen, północno-zachodnia Syria, Arabia Saudyjska
- Vulpes vulpes atlantica - Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Egipt
- Vulpes vulpes aurantioluteus - Syczuan ( południowo-zachodnie Chiny ) - tożsamy z Vulpes vulpes hoole
- Vulpes vulpes bangsi - Cieśnina Belle Isle, Labrador, Kanada
- Vulpes vulpes barbarus - Barbary Coast, północno-zachodnia Afryka
- Vulpes vulpes beringiana - północno-wschodnia Syberia, brzeg Cieśniny Beringa, w tym Kamczatka i Anadyr Region
- Vulpes vulpes cascadensis - zachodnie wybrzeże USA i Kolumbii Brytyjskiej, Cascade Mountains w stanie Oregon i Waszyngton,  północna Sierra Nevada w Kalifornii - uważany też za osobny gatunek
- Vulpes vulpes caucasica - Kaukaz, Turcja, europejska część Rosji - zagrożony
- Vulpes vulpes cinera - Turyngia ( Niemcy ) - tożsamy z Vulpes vulpes crucigera
- Vulpes vulpes cinerascens - Khorasan, Iran - tożsamy z Vulpes vulpes flavescens
- Vulpes vulpes crucigera - Wyspy Brytyjskie ( Wielka Brytania i Irlandia ), Europa kontynentalna ( Francja, Niemcy, Szwajcaria, Włochy, Grecja, zalesione obszary północnej i centralnej europejskiej części Rosji ), Sardynia
- Vulpes vulpes crymensis - Krym - tożsamy z Vulpes vulpes stepensis 
- Vulpes vulpes daurica - Troizkosavsk, Syberia
- Vulpes vulpes deletrix - Kanada, Zatoka St-George, Nowa Fundlandia - uważany też za osobny gatunek
- Vulpes vulpes diluta - Rosja, stepy Kamennaya - tożsamy z Vulpes vulpes crucigera
- Vulpes vulpes dolichocrania - Japonia, Rosyjski Daleki Wschód, południowa Ussuri, południowo-wschodnia Syberia
- Vulpes vulpes dorsalis - Senegal, Nevada (wprowadzony?)
- Vulpes vulpes eckloni - Syczuan ( Chiny ) - tożsamy z Vulpes vulpes hoole
- Vulpes vulpes eurapaeus - Francja - tożsamy z Vulpes vulpes crucigera
- Vulpes vulpes ferganensis - Fergana Valley (Uzbekistan) tożsamy z Vulpes vulpes karagan
- Vulpes vulpes flavescens - północny Iran, południowa Turcja, wschodni Turkiestan, Tybet, północne Indie

Vulpes vulpes fulvus

- Vulpes vulpes fulvus - zachodnia część Ameryki Północnej - uważany też za osobny gatunek, opisywany też jako Vulpes vulpes fulva
- Vulpes vulpes griffithii - Afganistan, Pakistan, Indie - zagrożony 
- Vulpes vulpes harrimani - Wyspy Kodiak, Alaska - uważany też za osobny gatunek
- Vulpes vulpes hellenica - Grecja, Albania - tożsamy z Vulpes vulpes crucigera
- Vulpes vulpes himalaicus - połnocno-zachodnie Indie - tożsamy z Vulpes vulpes montana
- Vulpes vulpes hoole - południowo-zachodnie i południowo-wschodnie Chiny
- Vulpes vulpes huli - Mandżuria - tożsamy z Vulpes vulpes tschiliensis
- Vulpes vulpes hypomelas - Bawaria ( Niemcy ) - tożsamy z Vulpes vulpes crucigera
- Vulpes vulpes ichnusae - Sardynia ( Włochy ), Korsyka ( Francja )
- Vulpes vulpes indutus - Cypr
- Vulpes vulpes jakutensis - Jakucja ( wschodnia Syberia )
- Vulpes vulpes japonica - Japonia, Hondo (Honsiu), Shikoku i Kiushiu
- Vulpes vulpes kamtschadensis - Kamczatka - tożsamy z Vulpes vulpes beringiana
- Vulpes vulpes kamtschatica - Kamczatka - tożsamy z Vulpes vulpes beringiana
- Vulpes vulpes karagan - stepy Kirgizji, Rosji, Kazachstanu i Mongolii
- Vulpes vulpes kasachstanica - Kazachstan
- Vulpes vulpes kenaiensis - Półwysep Kenai na Alasce - uważany też za osobny gatunek
- Vulpes vulpes kiyomasai - Japonia, północno-wschodnia Korea - tożsamy z Vulpes vulpes peculiosa
- Vulpes vulpes krimeamontana - góry na Krymie ( Ukraina ), południowa Rosja - tożsamy z Vulpes vulpes stepensis
- Vulpes vulpes kurdistanica - Gelsk Valley, zachodnie Zakaukazie, Kurdystan, północno-wschodnia  Turcja

polujący Vulpes vulpes tobolica

- Vulpes vulpes ladacensis - Ladakh - tożsamy z Vulpes vulpes montana
- Vulpes vulpes leucopus - północne Indie, Pendżab - tożsamy z Vulpes vulpes pusilla
- Vulpes vulpes lineatus - Szwecja - tożsamy z Vulpes vulpes vulpes 
- Vulpes vulpes lineiventer - Chiny,( Fujian Mountain ) - tożsamy z Vulpes vulpes hoole
- Vulpes vulpes lutea - Turyngia ( Niemcy ) - tożsamy z Vulpes vulpes crucigera
- Vulpes vulpes macrourus - północno-zachodnie USA, Rocky Mountains, Wasatch Mountains, w pobliżu Great Salt Lake, Utah, góry w stanach Kolorado i Wyoming
- Vulpes vulpes melanogaster - Rumunia, Włochy - tożsamy z Vulpes vulpes vulpes lub crucigera
- Vulpes vulpes melanotus - Kazachstan - tożsamy z Vulpes vulpes karagan
- Vulpes vulpes meridionalis - Dalmacja, Chorwacja - tożsamy z Vulpes vulpes crucigera
- Vulpes vulpes montana - Himalaje, Sikkim, Yunnan, Tybet, Kumaon Range, Nepal, Pendżab, do Gilgit, Pakistan - zagrożony
- Vulpes vulpes necator - Newada, południowy High Sierra, Kalifornia, Mt Whitney, Tulare Co - zagrożony - uważany też za osobny gatunek 
- Vulpes vulpes nepalensis - Nepal - tożsamy z Vulpes vulpes montana
- Vulpes vulpes nigra - Niemcy ( Turyngia ) - tożsamy z Vulpes vulpes crucigera
- Vulpes vulpes nigro-argenteus - Lofoten Islands, Norwegia - tożsamy z Vulpes vulpes vulpes
- Vulpes vulpes nigrocaudatus - Szwecja - tożsamy z Vulpes vulpes vulpes
- Vulpes vulpes niloticus - Egipt - tożsamy z Vulpes vulpes aegyptiacus
- Vulpes vulpes ochroxantha - Kazachstan, Turkiestan, Kirgizja, Rosja europejska
- Vulpes vulpes palaestina - Izrael, Liban  
- Vulpes vulpes pamirensis - Tadżykistan, Pamir Mts - tożsamy z Vulpes vulpes karagan
- Vulpes vulpes patwin - Kalifornia, Dolina Sacramento - uważany za tożsamy z Vulpes vulpes necator
- Vulpes vulpes peculiosa - Korea
- Vulpes vulpes pennsylvanicus - prawdopodobnie Pennsylwania - tożsamy z Vulpes vulpes fulvus
- Vulpes vulpes persicus - Chiraz, Iran - tożsamy z Vulpes vulpes pusilla
- Vulpes vulpes pusilla - Pakistan, północno-zachodnie Indie, Khandesh, południowy Iran i Irak - zagrożony
- Vulpes vulpes regalis - północno-środkowa Kanada, północno-środkowe U.S.A.
- Vulpes vulpes rubricatus - Nowa Szkocja - tożsamy z Vulpes vulpes rubricosa
- Vulpes vulpes rubricosa - Kanada, południowy Quebec i Nowa Szkocja - uważany też za osobny gatunek
- Vulpes vulpes schantaricus - Wyspa Shantar - tożsamy z Vulpes vulpes beringiana
- Vulpes vulpes schrencki - Wyspa Sachalin, Kuryle, Hokkaido
- Vulpes vulpes septentrionalis - Norwegia - tożsamy z Vulpes vulpes vulpes
- Vulpes vulpes silaceus - Hiszpania
- Vulpes vulpes sitkaensis - Wyspa Sitka - tożsamy z Vulpes vulpes abietorum
- Vulpes vulpes splendens - Astrabad, Iran - tożsamy z Vulpes vulpes flavescens
- Vulpes vulpes splendidissima - północne i środkowe Kuryle, Kamczatka
- Vulpes vulpes stepensis - Krym, Ukraina, południowa Rosja, wybrzeże Morza Czarnego, stepy Morza Azowskiego
- Vulpes vulpes tarimensis - Tarim, Xinjiang ( Chiny ) - tożsamy z Vulpes vulpes karagan
- Vulpes vulpes tobolica - zachodnia Syberia, dolny i środkowy bieg rzeki Ob
- Vulpes vulpes toschii - Apulia, Calvo Dist., Monte Cargano ( Włochy ) - tożsamy z Vulpes vulpes vulpes
- Vulpes vulpes tschiliensis - Hebei, Shansi, Shensi, Gansu w północnych Chinach, Mandżuria?
- Vulpes vulpes variegatus - Szwecja - tożsamy z Vulpes vulpes vulpes
- Vulpes vulpes vulpecula - Egipt - tożsamy z Vulpes vulpes aegyptiacus lub niloticus
- Vulpes vulpes vulpes - północna Europa, Skandynawia
- Vulpes vulpes vulvus - wątpliwy podgatunek 
- Vulpes vulpes waddelli - Tybet - tożsamy z Vulpes vulpes montana

Vulpes vulpes necator

Vulpes vulpes fulvus

W Polsce występuje na terenie całego kraju. Wszędzie dość pospolity. Objęty prawem łowieckim. Widoczny jest nawet wzrost populacji przez kontrolę wścieklizny ( rozrzucanie karmy ze szczepionką ). Rejestrowany we wszystkich parkach narodowych i rezerwatach na terenie kraju. 

Vulpes vulpes fulvus

walczące samce lisa rudego ( Vulpes vulpes )

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na szeroki zasięg oraz powszechne występowanie.
Jedynie podgatunki : Vulpes vulpes pusilla, Vulpes vulpes montana i Vulpes vulpes griffithi są ujęte w Załączniku CITES III ( Indie ).
Podgatunek Vulpes vulpes uncinula ( necator ) z Sierra Nevada Mts. w Kalifornii ( U.S.A. ) jest rzadki i prawdopodobnie populacja spada.
Objęty prawem łowieckim i okresami ochronnymi w krajach U.E.. w Kanadzie i w Rosji. W Wielkiej Brytanii i kilku innych krajach Europy są odstępstwa od tych przepisów i jest dopuszczalne zabijanie szczeniąt oraz osobników dorosłych jako szkodników.
Uważany przez rolników jako szkodnik w hodowli drobiu lub owiec ( jagnięta ) i często tępiony za pomocą trucizny lub pułapek.
W Wielkiej Brytanii poluje się na niego dla sportu z psami i konno.
Handel skórami lisimi ( zmniejszony od 1900 ) przewyższa inne gatunki, z wyjątkiem Mustela vison. Obrót obejmuje głównie warianty kolorystyczne ( biały, srebrny, krzyżak ), rzadko występujące w naturze.

Vulpes vulpes macrourus

Głównymi zagrożeniami dla gatunku są :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata i fragmentacja siedlisk
- bezpośrednie lub pośrednie prześladowanie
Lis rudy może być nosicielem wścieklizny, parwowirozy oraz nosówki.
Rejestrowany z wielu obszarów chronionych.
Wykorzystuje wiele siedlisk, ściśle związanych z człowiekiem - głównie tereny intensywnego rolnictwa i tereny miejskie, w których wzrasta gęstość osobnicza gatunku.

Vulpes vulpes vulpes

grupa lisów rudych ( Vulpes vulpes ) w warunkach hodowlanych

W warunkach wiwaryjnych hodowany w fermach zwierząt futerkowych.
Powszechnie też trzymany w tzw, regionalnych zoo, gdzie przebywają w ciasnych klatkach. Jest niezwykle nieśmiały i często zachowujący się w sposób stereotypowy biegając wzdłuż ogrodzenia lub leżąc zwinięty w jednym miejscu. W odpowiednich warunkach często się rozmnaża.
W niewoli dożywa 10 - 12 lat. 

Dzik ( Sus scrofa ) ssak kopytny z rodziny świniowatych ( Suidae ). Jest przodkiem świni domowej ( Sus scrofa f. domesticus ). Synonimy : Sus andamanensis  - Sus aruensis  - Sus babi  - Sus ceramensis  - Sus enganus  - Sus floresianus  - Sus goramensis  - Sus natunensis  - Sus nicobaricus  - Sus niger  -  Sus papuensis  - Sus ternatensis  - Sus tuancus.


Występuje w Europie ( oprócz Wysp Brytyjskich - wymarły w XVII w. i części Skandynawii ), w Azji, na Wyspach Sundajskich, w północno-zachodniej i północno-wschodniej Afryce. Wprowadzony do południowej Szwecji i Finlandii, Ameryki Północnej i Południowej, Australii i Nowej Zelandii oraz na wyspy oceaniczne.

dzik ( Sus scrofa ) - w trzcinowisku

Zamieszkuje głównie lasy liściaste i mieszane, zarośla i zakrzewienia, stepy, także pola uprawne ( lato - jesień ) zwłaszcza obsiane kukurydzą  oraz tereny podmiejskie i miejskie ( głównie ogrody działkowe, śmietniska, stare parki itp. ) od poziomu morza do 2400 m n.p.m. ( Europa ) i wyżej w Azji.

Aktywny w ciągu całego roku, głównie w nocy, jedynie w czasie rui także w dzień - również w okresie zimowym. Dzień spędza w gąszczu zarośli, w młodnikach lub bagniskach. Dawniej aktywność przejawiał wczesnym rankiem  i późnym popołudniem. Kryjówki, w których dzik spędza dzień zwane są barłogami.
Żyje w grupach rodzinnych lub samotnie ( starsze samce - odyńce poza okresem rui ). Wataha składa się z lochy prowadzącej, 2 - 3 loch starszych - samury, młodych osobników z miotów wcześniejszych loch rodzących oraz ich potomstwa. Wataha może liczyć 6 - 20 osobników. W okresie zimowym często poszczególne watahy łączą się tworząc stada do 100 osobników. Poszczególne grupy oraz osobniki samotne żyją w silnych zależnościach hierarchicznych, o których decyduje głównie wiek i kondycja osobnika. Wataha rzadko migruje na większe odległości, częściej czynią to samce, które wędrują 50 i więcej km. Grupa żeruje w rewirze 20 - 150 ha. W czasie poszukiwania pokarmu ryje ( buchtuje ) w ściółce leśnej i glebie.

warchlak dzika ( Sus scrofa )

Jest gatunkiem wszystkożernym. W skład jego diety wchodzi zarówno pokarm roślinny ( około 90 % ), jak i zwierzęcy ( około 10 % ). Nie gardzi odpadkami z ludzkich gospodarstw domowych.
Ruja ( huczka ) w okresie listopada i grudnia.
Cykl rozrodczy jest dostosowany do względnej dostępności pokarmu i czynników klimatycznych.
Grupy łączą się w większe stada, do których dołączają dorosłe samce. Odyńce toczą między sobą zaciekłe walki o prawo do kopulacji z jak największą liczbą dostępnych samic.
Ciąża trwa 114 - 140 dni. Samica rodzi w zależności od wieku 4 - 7 prosiąt.
W Europie Zachodniej jest to 4 - 7, w rejonie Kaukazu i w środkowo-południowej Azji 5 - 10, na Jawie 6 -10 a w Archipelagu Ryukyu ( Riukiu ) 2 - 4 prosięta w miocie ( tutaj mogą być 2 mioty w sezonie ).
Wszystkie samice z grupy rodzą w tym samym czasie. Młode rodzą się z otwartymi oczami. Przez pierwsze kilka dni nie opuszczają barłogu ogrzewając się wzajemnie i walcząc o dostęp do sutków. Okres laktacji trwa około 3 miesięcy. Młode mają ubarwienie pasiaste, które stanowi ich naturalny kamuflaż. Po opuszczeniu legowiska warchlaki cały czas przebywają pod ochroną lochy, która reaguje na każde kwiknięcie. W wieku około 10 miesięcy młode ubarwieniem przypominają osobniki dorosłe .
Dojrzałość uzyskują : lochy w wieku 1 - 2 lat. Wycinki czyli młode samce w wieku 3 - 5 lat.
Dzik może dożyć 40 lat.
Gęstość osobnicza w Europie to około 5 osobników / km2.

szkic - Sus scrofa

Opisane podgatunki :       

- Sus scrofa affinis - południowe Indie, Sri Lanka - uważany za tożsamy z Sus scrofa cristatus 

- Sus scrofa aipomus - Nepal - tożsamy z Sus scrofa cristatus 

- Sus scrofa algira - Tunezja, Algieria, Maroko - tożsamy z Sus scrofa barbarus

- Sus scrofa andamanensis - Andamany ( Indie )

- Sus scrofa andersoni -  Batam Island, Riau Linga Archipelag, Bintang i Karimon Wyspy - tożsamy z Sus scrofa vittatus

- Sus scrofa aramensis - Wyspy Indonezji - zdziczała forma świni domowej

- Sus scrofa aruensis - Aru Island - zdziczała forma świni domowej

- Sus scrofa attila - Węgry, Ukraina, Rumunia, środkowa Białoruś, europejska część Rosji, na wschód do Kazachstanu, Azji Środkowej, aż do Jeziora Aralskiego, na południe do północnego Kaukazu i Mezopotamii  w Iraku

- Sus scrofa babi - zachodnia Sumatra - tożsamy z Sus scrofa vittatus

- Sus scrofa baeticus - Baleary, Huelva, południowa Hiszpania, prawdopodobnie północne Maroko - tożsamy z Sus scrofa castilianus

rycina - Sus scrofa barbarus

- Sus scrofa barbarus - Afryka Północna ( Tunezja, Algieria, Maroko )

- Sus scrofa bengalensis - Bengal ( Indie ) - tożsamy z Sus scrofa scrofa

- Sus scrofa canescens - Chiny - tożsamy z Sus scrofa ussuricus

- Sus scrofa castilianus - północna Hiszpania 

- Sus scrofa celtica - Francja - tożsamy z Sus scrofa scrofa

Sus scrofa cristatus

- Sus scrofa ceramensis - Nowa Gwinea, Waaigeou, Seram - tożsamy z Sus scrofa babi 

- Sus scrofa chirodonticus - Poyang Lake, Jiangxi ( Chiny ) - tożsamy z Sus scrofa chirodontus

- Sus scrofa chirodontus - zachodnie, południowe i wschodnie Chiny, południowo-wschodnie azjatyckie wyspy, wyspa Hainan - tożsamy z Sus scrofa moupinensis

- Sus scrofa collinus - Anhwei ( Chiny ) - tożsamy z Sus scrofa moupinensis

- Sus scrofa continentalis - Primorski Kraj, wschodnia Syberia - tożsamy z Sus scrofa ussuricus

- Sus scrofa coreanus - Korea - tożsamy z Sus scrofa ussuricus

- Sus scrofa cristatus - region Himalajów, Nepal, Sikkim, Bengal, południowa i zachodnia Birma, Tajlandia - uważany też za osobny gatunek 

- Sus scrofa cristatus cristatus - wybrzeże Malabarskie - forma Sus scrofa cristatus

- Sus scrofa davidi - Iran, Afganistan, zachodni Pakistan, północno-zachodnie Indie, Birma

- Sus scrofa dicrurus - Chiny - tożsamy z Sus scrofa moupinensis

- Sus scrofa enganus - wyspa Enggano - tożsamy z Sus scrofa babi

- Sus scrofa falzfeini - Polska, Białoruś - tożsamy z Sus scrofa attila

- Sus scrofa fasciatus - Francja - tożsamy z Sus scrofa scrofa

- Sus scrofa ferus - północna Europa - tożsamy z Sus scrofa scrofa 

- Sus scrofa flavescens - Jangcy i Taihu, Kiangsu ( Chiny ) - tożsamy z Sus scrofa chirodontus

- Sus scrofa floresianus - wyspa Flores - tożsamy z Sus scrofa vittatus

- Sus scrofa gambianus Gambia - tożsamy z Sus scrofa scrofa / prawdopodobnie krajowa  rasa świni domowej

- Sus scrofa gigas - wschodnia Syberia - tożsamy z Sus scrofa ussuricus

- Sus scrofa goramensis - wyspa Goram - prawdopodobnie hybryda pochodząca z scrofa / celebensis

- Sus scrofa indicus - wschodnie Indie - tożsamy z Sus scrofa cristatus 

- Sus scrofa isonotus - Nepal - tożsamy z Sus scrofa cristatus

- Sus scrofa jubatulus - wyspa Flores, Półwysep Malajski - tożsamy z Sus scrofa vittatus 

- Sus scrofa jubatus - Malezja

Sus scrofa jubatus

- Sus scrofa leucomystax - Honsiu, Shikoku, Kiusiu ( Japonia ) - uważany też za odrębny gatunek

- Sus scrofa libycus - Zakaukazie, Turcja, Syria, Izrael, Bałkany, Irak, Iran, Uzbekistan, Kazachstan?

- Sus scrofa majori - Gargano, Kalabria ( Włochy )

- Sus scrofa mandchuricus - Mandżuria ( Chiny ) - tożsamy z Sus scrofa ussuricus 

- Sus scrofa mediterraneus - Hiszpania - tożsamy z Sus scrofa baeticus 

- Sus scrofa meridionalis - Andaluzja ( Hiszpania ), także Sardynia i Korsyka - ujęty w Załączniku  III Konwencji Berneńskiej  

- Sus scrofa milleri - Jawa, Bali - tożsamy z Sus scrofa vittatus

- Sus scrofa miye - południowo-wschodnia Japonia - zawarty w Sus scrofa nipponicus

- Sus scrofa moupinensis -  Chiny, północny Wietnam 

- Sus scrofa natunensis - wyspy Natuna

- Sus scrofa nicobaricus - Wielki Nicobar

- Sus scrofa niger - wyspa Ternate - zdziczała forma świni domowej

- Sus scrofa nigripes - Azja Środkowa, wybrzeże Morza Kaspijskiego, północny Afganistan, zachodnia i południowa Mongolia, Chiny, wschodnia Syberia  

- Sus scrofa nipponicus - północno-wschodnia Japonia, Honsiu, Ugo - tożsamy z Sus scrofa leucomystax - wymarły

- Sus scrofa oxyodontus - Shensi ( Chiny ) - tożsamy z Sus scrofa moupinensis

- Sus scrofa paludosus - Kiangsu, Tchen-kiang, Jangcy ( Chiny )- tożsamy z Sus scrofa chirodontus lub moupinensis

- Sus scrofa palustris - Dolina Jangcy ( Chiny ) - tożsamy z Sus scrofa chirodontus 

- Sus scrofa papuensis - Nowa Gwinea, Melanezja - zdziczała forma świni domowej lub hybryda Sus scrofa /celebensis  

- Sus scrofa peninsularis - Półwysep Malajski - tożsamy z Sus scrofa vittatus

- Sus scrofa planiceps - Anhwei ( Chiny ) - tożsamy z Sus scrofa moupinensis lub raddeanus 

- Sus scrofa raddeanus - południowa Transbajkalia, Kentai Mts., Mongolia, Chiny - tożsamy z Sus scrofa sibiricus  

- Sus scrofa reiseri - Bałkany - tożsamy z Sus scrofa lybicus

- Sus scrofa rhionis - Archipelag Riau, wyspa Karimon - tożsamy z Sus scrofa vittatus

- Sus scrofa riukiuanus - Ryukyu Islands, Ishigaki, Iriomote ( Japonia ) - podatny

- Sus scrofa sahariensis - Sahara, Afryka Północna - tożsamy z Sus scrofa barbarus

- Sus scrofa sardous - Sardynia, Korsyka - tożsamy z Sus scrofa scrofa

Sus scrofa scrofa

- Sus scrofa scrofa - Europa
- Sus scrofa scrofoides - Kambodża, Annam - tożsamy z Sus scrofa scrofa
- Sus scrofa sendai - Sendai ( Japonia ) - zawarty w Sus scrofa nipponicus
- Sus scrofa sibiricus - Mongolia, Transbajkalia, Tunkinsk Mts., Sayan Mts.( Syberia ) - tożsamy z Sus raddeanus 
- Sus scrofa sennaarensis - Sudan, Egipt - tożsamy z Sus scrofa scrofa
- Sus scrofa songaricus - Dolina rzeki Sungari, Mandżuria - tożsamy z Sus scrofa ussuricus 
- Sus scrofa sukvianus - Chiny  
- Sus scrofa taininensis - Cochinchina - tożsamy z Sus scrofa moupinensis
- Sus scrofa taivanus - Tajwan 
- Sus scrofa ternatensis - wyspa Ternate - zdziczała forma świni domowej
- Sus scrofa tuancus - Indonezja
- Sus scrofa vittatus - Półwysep Malajski, wyspy Terutua i Langkawi, Sumatra, Archipelag Riau, Jawa, Bali, Lombok, Sumbawa, Komodo - uważany też za odrębny gatunek

Sus scrofa vittatus w warunkach naturalnych

- Sus scrofa ussuricus - Region Ussuri, Rosyjski Daleki Wschód, Mandżuria, Region Amuru, Korea, północne Chiny
- Sus scrofa vittatus vittatus - Sumatra - forma Sus scrofa vittatus 
- Sus scrofa zeylonensis - Sri Lanka - tożsamy z Sus scrofa cristatus

samiec ( odyniec ) dzika ( Sus scrofa )

Obecnie przyjmuje się cztery podstawowe grupy podgatunków oparte o kryteria geograficzne i morfologiczne :

• grupa europejska, z Afryki Północnej, Bliskiego Wschodu aż do Azji Środkowej obejmuje - scrofa, meridionalis, algira, lybicus, attila, nigripes.
• grupa indyjska, z Birmy, zachodniej Tajlandii, z Himalajów oraz ze Sri Lanki obejmuje - davidi, cristatus, affinis, zeylonensis?
• grupa wschodnio-azjatycka, z Mongolii, środkowej i wschodniej Syberii, z Japonii, z południowo-wschodnich Chin, Tajwanu i Wietnamu obejmuje - sibiricus, ussuricus, leucomystax, riukiuanus, taivanus, moupinensis.
• grupa indonezyjska, z Półwyspu Malajskiego, Wysp Sundajskich obejmuje - vittatus. 

W Polsce występuje na terenie całego kraju, zarówno w większych jak i mniejszych kompleksach leśnych oraz na obrzeżach dużych miast często do nich wkraczając. Wszędzie dość liczny i pospolity. Objęty gospodarką łowiecką z okresem ochronnym, który obejmuje lochy z warchlakami.

wataha dzików ( Sus scrofa ) w zimie

Gatunek uznawany za nie zagrożony pomimo, że lokalnie może być wytępiony na skutek polowań. Na dzika człowiek polował już od czasów prehistorycznych.
Wymarły od XVII wieku w Wielkiej Brytanii, pomimo późniejszych prób reintrodukcji.
Wymarły w środkowo-zachodniej oraz wschodniej części byłego ZSRR w latach 60 - 70 tych XX wieku. Wymarły w północnej Japonii około 1960 - 1970. Wymarły w Libii w 1880 roku, także w Egipcie około 1902 roku.
Reintrodukowany z powodzeniem w południowej Szwecji i Finlandii. W Wielkiej Brytanii uciekł z niewoli i zaaklimatyzował się w naturalnym środowisku. Obecnie istnieją trzy dzikie populacje w Anglii ( Kent, Dorset, Hereford - Battersby 2005 ).
Populacje w Europie wzrosły w drugiej połowie XX wieku.
Istnieje wiele zagrożeń dla tego gatunku na poziomie lokalnym.
Głównym zagrożeniem są degradacja i niszczenie środowiska naturalnego, utrata siedlisk oraz polowanie dla mięsa, sportu i w odwecie za szkody spowodowane w uprawach rolnych.
Sus scrofa vittatus w zachodniej Malezji jest prawdopodobnie na skraju wyginięcia na skutek polowania, głównie w celach komercyjnych.
Sus scrofa leucomystax został wytępiony w północnej części Japonii.
Sus scrofa davidi jest tępiony w Pakistanie z terenów upraw trzciny cukrowej za pomocą przynęt z trucizną.
Sus scrofa riukiuanus jest aktywnie tępiony jako szkodnika upraw w całym Archipelagu pomimo faktu, że takson jest uważany jako poważnie zagrożony.
W Indonezji, w Wietnamie i na Tajwanie podjęto próbę całkowitego wytępienia gatunku jako szkodnika upraw rolnych.
Dzik jest podatny na wiele zakaźnych chorób, które mogą zdziesiątkować lokalnie całe populacje.
Często krzyżuje się z hodowanymi w stanie półdzikim świniami domowymi.
Może krzyżować się z Sus barbatus z Malezji i Sumatry i Sus verrucosus z Jawy.
Powinno się przeprowadzić badania, które objęłyby populacje występujące w ekstremalnych siedliskach ( półpustynie lub inne skrajne ) oraz genetycznej odrębności wielu słabo poznanych podgatunków np. Sus scrofa taivanus.
Uważa się, że Sus scrofa vittatus może zostać uznany jako samodzielny gatunek ( Groves 2005 ). 
Rejestrowany z wielu obszarów chronionych.

grupa warchlaków dzika ( Sus scrofa )

W warunkach wiwaryjnych dzik należy do najpowszechniej trzymanych i hodowanych ssaków. Obecnie wiele ogrodów zoologicznych, zwłaszcza Europy Zachodniej zmniejsza lub wyzbywa się stad hodowlanych przenosząc je do różnorodnych rezerwatów lub gospodarstw hodowlanych.
Wymaga jedynie rozległego wybiegu, porośniętego drzewami i krzewami. Dobrze rozmnaża się w warunkach zoo, dając co roku przychówek.
Obecnie tworzone są programy hodowlane obejmujące takie podgatunki jak : Sus scrofa riukiuanus.






Mniszka środziemnomorska ( Monachus monachus ) drapieżnik z rodziny fok ( Phocidae ). Synonim Monachus albiventer - Phoca monachus.


Występuje w Morzu Środziemnym i Morzu Czarnym ( praktycznie wymarła ) oraz Oceanie Atlantyckim ( od Maroka do Cap Blanc łącznie z Wyspami Kanryjskimi, Madeirą i Azorami ). Czasami dociera do Senegalu, Gambii i Wysp Zielonego Przylądka a także Portugalii i Francji. Obecnie populacja dzieli się na dwie części : jedna z Morza Jońskiego i Morza Egejskiego ( wyspy greckie, wybrzeże Grecji kontynentalnej i zachodniej Turcji ) oraz z Oceanu Atlantyckiego ( Cap Blanc na granicy Mauretanii i Sahary Zachodniej i z wyspy Desertas ( Madeira ). 


Zamieszkuje głównie jaskinie z wejściami jedynie od strony morza. Sporadycznie piaszczyste plaże.

mniszka śródziemnomorska ( Monachus monachus ) - grupa w czasie żerowania

Aktywna w ciągu całego roku. Żyje w małych grupach 2 - 6 osobników lub niewielkich koloniach do 100 osobników, co jest bardzo rzadkie. Z reguły kolonie liczą do 50 - 80 osobników.
W jaskini w jednym czasie przebywa jedynie 5 - 10 osobników. 
Dużo czasu spędza w morzu, gdzie doskonale pływa i nurkuje. Maksymalna głębokość i czas nurkowania to 78 m i 15 minut. Wyróżnia się dwa rodzaje nurkowania w płytkich przybrzeżnych wodach : miejscowe -polegające na nurkowaniu w jednym miejscu i tranzytowe - polegające na nurkowaniu z przesuwaniem się wzdłuż linii brzegowej.
Odżywia się różnego rodzaju gatunkami ryb : dorady ( Dentex ), cefale ( Mugil ), barweny ( Mullus ), Bodianus, Salema, Sparisoma, Liza, węgorze ( Anguilla ), płaszczki ( Raja ) ; głowonogami : ośmiornice ( Octopus, Eledone, Bathypolypus ), mątwy ( Sepia ), skorupiakami : kraby ( Pachygrapsus ), a nawet żółwiami ( Caretta caretta ).
Sezon godowy trwa cały rok.
Samica łączy się z samcem tworząc monogamiczną parę. 
Okres ciąży trwa około 10 - 11 miesięcy. Samica 1 młode i ponownie zostaje zapłodniona.
Młode rodzą się przez cały rok, ale w kolonii Cap Blanc od lata do początku zimy ( szczyt narodzin w październiku ), także w południowej Turcji ( październik - listopad ).
Młode wchodzą do wody w trakcie pierwszego tygodnia życia i od tego momentu spędzają w niej 55 - 74% czasu. Okres laktacji trwa 4 - 5 miesięcy. Zdarza się często, że obca samica karmi nie swoje młode albo zajmuje się więcej niż 1 młodym. Młode zaczynają samodzielnie się odżywiać już w wieku 3,5 - 4 miesięcy.
Pierwsze linienie odbywa się w 64 dniu po urodzeniu ( samice ) i w 82 dniu ( samce ).
Dojrzałość uzyskuje w 3 - 4 roku życia. Żyje około 20 lat.

Monachus monachus 

Opisane podgatunki :
- Monachus monachus albiventer - Morze Adriatyckie - tożsamy z Monachus monachus monachus
- Monachus monachus atlantica - Madera Island, zachodnia Francja - tożsamy z Monachus monachus monachus
- Monachus monachus bicolor - Morze Adriatyckie - tożsamy z Monachus monachus monachus 
- Monachus monachus byronii - Wyspa Tinian - tożsamy z Monachus monachus monachus
- Monachus monachus hermannii - Morze Adriatyckie - tożsamy z Monachus monachus monachus
- Monachus monachus leucogaster - południowa Francja - tożsamy z Monachus monachus monachus
- Monachus monachus mediterraneus - Morze Adriatyckie, greckie wyspy - tożsamy z Monachus monachus monachus
- Monachus monachus monachus - wody przybrzeżne Grecji - krytycznie zagrożony

mniszka śródziemnomorska ( Monachus monachus ) - osobnik na plaży

Gatunek uznawany za krytycznie zagrożony. Szacuje się, że stan liczebny populacji to około 350 - 450 osobników. Trend populacji jest spadkowy.
W basenie Morza Śródziemnego, w jego wschodniej części występuje 250 - 300 osobników ( 150 - 200 Grecja i 100 Turcja ). w Cap Blanc około 130 osobników, około 20 - 30 osobników Desertas Island ( Madeira ). Około 10 osobników z Algierii i nie określona liczba włóczęgów przebywających stale na pełnym morzu.
Mniszka śródziemnomorska była obiektem polowań od XV wieku ( Portugalczycy ) dla skór i oleju.
Obecnie na większości obszarów jest objęta ochroną.
Główne zagrożenia dla tego gatunku to :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk ( niszczenie jaskiń używanych do odpoczynku, linienia i rozrodu )
- eliminacja z powodu rywalizacji z rybakami
- przełowienie wód przybrzeżnych
- choroby
- zanieczyszczenie wód morskich ( ropa naftowa i jej pochodne )
- mała różnorodność genetyczna
- zaplątywanie się w różnego rodzaju narzędzia połowowe ( różne sieci - nety, trały, umieszczane na dnie, liny )
Analizy DNA wskazują, że wszystkie subpopulacje poniosły straty wynikające ze spadku zmienności genetycznej. W konsekwencji prowadzi to do chowu wsobnego, wad wrodzonych i zmniejszenia wskaźnika reprodukcji. Prowadzi też do zwiększonej podatności na choroby oraz słabej kondycji populacji.
Morbillivirus ( DMV ) był przyczyną śmierci delfinów w Morzu Śródziemnym ( 1991 ) i przeniósł się na mniszki.
Wirus nosówki psów jest obecny na wybrzeżu w Turcji.
Dinoflagellate saxitoxins wykryto w tkankach martwych zwierząt.
Toksyczne zakwity glonów przyczyniły się do masowej śmiertelności w pobliżu Cabo Blanco ( Cap Blanc ) w 1997 roku, są one nieprzewidywalne i należy uznać je za poważne zagrożenie dla gatunku.
Gatunek jest rejestrowany z dwóch obszarów chronionych : z Desertas Island i Sporad ( Grecja ).
Istnieją plany utworzenia dodatkowych rezerw w celu ochrony siedlisk mniszek w regionie.
Liczne umowy, konwencje i traktaty weszły w życie w celu ochrony mniszek.
Obecnie obowiązuje UNEP / Śródziemnomorski Plan Działania / wydany w 1978 i zmieniony w 1988 w zakresie ochrony i zarządzania mniszkami na Morzu Śródziemnym.
Plan CMS w celu zwiększenia populacji we wschodnim Atlantyku ( wydany w 2005 ).
Ujęty w CITES I.

Monachus monachus - osobnik pod wodą 

W niewoli - brak danych.
Jedynie w ośrodkach rehabilitacji i przywracania mniszek naturze.










Foka pospolita, pies morski ( Phoca vitulina ) drapieżnik z rodziny fok ( Phocidae ).


Występuje w północnym Atlantyku ( Grenlandia, wschodnia Kanada, północno-wschodnie U.S.A., Islandia, Wielka Brytania, Europa Kontynentalna - Francja, Belgia, Holandia),Morze Północne, Morze Bałtyckie oraz także północny Pacyfik ( Kuryle i Kamczatka, Kiangsu - Chiny, Ameryka Północna od Alaski do Meksyku ).


Zamieszkuje głównie przybrzeżne wody szelfu kontynentalnego, również zatoki, ujścia rzek i rzeki, jeziora ( Półwysep Ungava - Kanada ), obszary międzypływowe.

foka pospolita ( Phoca vitulina ) - osobnik na plaży

Żyje w małych grupach. Na lądzie jest zazwyczaj ostrożna i leży blisko wody, aby umożliwić sobie szybką ucieczkę w razie zagrożenia. Odpoczywa na skałach, piaszczystych plażach, równinach błotnych, na lodzie ale także na sztucznych strukturach ( falochrony, nabrzeża portowe ).
Jest towarzyska, ale zwykle nie odpoczywa w zbyt dużym zagęszczeniu.
W morzu pływa raczej samotnie, ale czasami pojawia się w małych grupach. Może żerować nawet kilka dni, nie wracając na ląd. Grupy są po segregowane według płci i wieku.
Potrafi zanurkować do głębokości 500 metrów.
Jej dieta jest zróżnicowana i obejmuje różnorodne ryby, głowonogi i skorupiaki - pochodzące z powierzchni, toni wodnej i dennych siedlisk. Często są to komercyjne gatunki ryb ( dorsze, łososie, śledzie, flądry ).    
Sezon godowy występuje około 30 dni po porodzie. Krycie odbywa się w wodzie, gotowa samica kopuluje z kilkoma samcami.
Sezon rozrodczy waha się od połowy marca do początku września. Jest bardzo zróżnicowany i zależy od występowania populacji.
Ciąża trwa 10,5 - 11 miesięcy, w tym 2 - 3 miesiące opóźnionej implantacji.
Samica rodzi 1 młode. Młode po urodzeniu ma barwę srebrzysto-szarą i już po kilku godzinach wchodzi do wody. Jest to związane z miejscem narodzin, gdyż strefy pływów są do nich wykorzystywane.
Pierwsze linienie po około 1 miesiącu.
Dojrzałość uzyskuje w wieku : samce w 4 - 5 roku życia, samice po 3 - 5 latach.
Żyje około 35 lat - samice i około 25 lat - samce.

Phoca vitulina na plaży

Opisane podgatunki :

- Phoca vitulina antarcticus - zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej od Oregonu do Kalifornii - uważany za tożsamy z Phoca vitulina vitulina
- Phoca vitulina concolor - wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej od północnej Kanady po New Jersey ( U.S.A. ), Grenlandia
- Phoca vitulina geronimensis -   Dolna Kalifornia [ Southern Baja California Sur ] i Wyspy Santa Barbara, San Geronimo Island ( Baja California i Kalifornia ) - uważany za tożsamy z Phoca vitulina richardii
-Phoca vitulina insularis - Sachalin - uważany za tożsamy z Phoca vitulina kurilensis
-Phoca vitulina kurilensis - Kuryle - uważany za tożsamy z Phoca vitulina stejnegeri
- Phoca vitulina littorea - północna Rosja - uważany za tożsamy z Phoca vitulina vitulina
- Phoca vitulina mellonae - Półwysep Ungava ( północny Quebec - Kanada ) - zagrożony
- Phoca vitulina pribilofensis - Wyspa Pribilof - uważany za tożsamy z Phoca vitulina richardii
- Phoca vitulina richardii - Wyspa Pribilof, Aleuty, zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej do Baja California - uważany też za oddzielny gatunek Phoca richardii z trzema podgatunkami
- Phoca vitulina scopulicola - Islandia - uważany za tożsamy z Phoca vitulina vitulina
- Phoca vitulina stejnegeri - Kamczatka, Kuryle
- Phoca vitulina vitulina - Północny Atlantyk: Svalbard, Islandia, Wyspy Brytyjskie, południowo-zachodni Bałtyk, a na zachodnich wybrzeżach Europy od północnej Norwegii do Francji, w tym w Kattegat i Skagerrak

Phoca vitulina na plaży

Obecnie uznaje się tylko pięć podgatunków :
- Phoca vitulina richardii - wschodni Pacyfik
- Phoca vitulina vitulina - wschodni Atlantyk
- Phoca vitulina stejnegeri - zachodni Pacyfik
- Phoca vitulina mellonae - Półwysep Ungava
- Phoca vitulina concolor - zachodni Atlantyk

Phoca vitulina concolor

W Polsce sporadycznie spotykana na wybrzeżu wschodnim i środkowym. Są to pojedyncze osobniki z południowo-zachodniego Bałtyku lub migrujące młode osobniki z Atlantyku.

Phoca vitulina vitulina

Gatunek uznawany za nie zagrożony mimo stałego spadku populacji. Zagrożony może być podgatunek Phoca vitulina stejnegeri.
Światowa populacja jest szacowana na 350 000 - 500 000 osobników.
Głównym zagrożeniem jest przełowienie, zmiany oceanograficzne i globalne zmiany klimatu co skutkuje na potencjalną zdobycz Phoca vitulina.
Poluje się na nią w Norwegii, w Wielkiej Brytanii, na Islandii, na Grenlandii i w U.S.A. ( Alaska ).
Masowe epidemie wirusowe w północnym Atlantyku, a przede wszystkim w Europie uśmierciły w 1988 ponad 20 000 osobników ( tzw. morbillivirus ), a w 2002 roku około 30 000. Inne ogniska choroby przed i po wielkiej epidemii spowodowały mniejsze straty populacji.
Kontakt ze zwierzętami domowymi oraz dzikimi związanymi z ludzką populacją stwarza większe ryzyko na choroby zakaźne. Wiele fok pospolitych żyje i żywi się w bezpośredniej bliskości dużych populacji ludzkich co stwarza dla nich zagrożenie, że w ich organizmach mogą gromadzić się zanieczyszczenia przemysłowe i rolnicze, pobierane z ciał zdobyczy. Przyczyniają się one do złej kondycji i ogólnej sprawności fizycznej na nie których obszarach.
Podgatunek Phoca vitulina mellonae ograniczony do Półwyspu Ungava, jest on zagrożony ze względu na małą liczbę osobników ( 120 - 600 ) oraz z rozwój elektrowni wodnej.
Populacje z Svalbardu i Morza Bałtyckiego są małe i chronione.
Rozwój morskiej energetyki wiatrowej może mieć wpływ na zakłócenia w obszarach żerowania foki pospolitej.
Wpływ konkurencji ze strony foki szarej ( Halichoerus grypus ) może mieć znaczenie dla populacji i subpopulacji foki pospolitej na nie których obszarach.
W U.S.A. Phoca vitulina jest chroniona, ale nie wyklucza polowania na własne potrzeby ( Eskimosi ). 
Polowania obecnie zakazano na obszarze Morza Waddena ( Holandia, Niemcy, Dania, Szwecja ), szwedzkiego Bałtyku, Irlandii i wielkiej Brytanii.
Licencyjne polowanie w celu ochrony łowisk rybackich jest dozwolone w Wielkiej Brytanii, Kanadzie i U.S.A.
Kłusownictwo i nielegalne polowanie występuje prawdopodobnie w całym zakresie Phoca vitulina, co jest związane z konkurencją ze strony rybaków.
Populacja z Svalbard jest na krajowej Czerwonej Liście dla Norwegii i zapewnia prawną ochronę.

Phoca vitulina vitulina w warunkach wiwaryjnych

W warunkach ogrodów zoologicznych często eksponowana, również w oceanariach.
W niewoli dość dobrze się rozmnaża.








Nerpa, foka obrączkowana ( Pusa hispida ) drapieżnik z rodziny fok ( Phocidae ). Synonim Phoca hispida - Phoca annellata.


Występuje w Oceanie Arktycznym, Morzu Ochockim, Morzu Beringa, Morzu Bałtyckim. Izolowane populacje w Finlandii ( Jezioro Saimaa ), w Rosji ( Jezioro Ładoga ) oraz w Kanadzie ( Jezioro Nettilling i Ziemia Baffina ).


Zamieszkuje przybrzeżne wody, zatoki, także jeziora ale też oddalone od lądu głębie morskie ( Arktyka ).
Preferuje obszary, które zamarzają stabilnym lodem.

nerpa ( Pusa hispida ) płynący dorosły osobnik 

Żyje w luźnych skupiskach lub samotnie.Jest towarzyska ale rzadko tworzy duże skupiska i nie odpoczywa w dużym zagęszczeniu. Dużo czasu spędza w ciemnościach pod lodem przez kilka miesięcy w roku. Odpoczywa zazwyczaj na krach lodowych i lodowym paku, rzadziej na piaszczystych lub skalistych wybrzeżach. Jedynie populacje z jezior wypoczywają na brzegu lub skalistych wysepkach.
W Arktyce tworzy w lodzie kilka otworów oddechowych, które stale utrzymuje aby nie zamarzły. Potrafi zanurkować nawet na głębokość 800 metrów. W śniegu i lodzie buduje legowiska dla ochrony przed drapieżnikami oraz przed ekstremalnie niskimi temperaturami.
Występuje nieznaczny dymorfizm płciowy : samiec jest nieco większy niż samica.
Odpoczywając na lodzie jest bardzo czujna i agresywna w stosunku do osobników swojego gatunku. W czasie żerowania w wodzie, w okresie letnim tworzą się luźne skupiska, które wspólnie poławiają ryby lub inne zwierzęta morskie.
W czasie linienia spędza więcej czasu na lodzie i wygrzewa się w słońcu ( od połowy maja do połowy lipca ). W tym okresie mniej żeruje .
Odżywia się głównie rybami, krewetkami, skorupiakami.
Okres godowy występuje na przełomie kwietnia i maja.
Samce tworzą podwodne terytoria w okresie godowym, gdzie kopulują z wieloma samicami.
Zarodek implantuje się w macicy dopiero w sierpniu lub wrześniu.
Ciąża trwa około 240 dni. Samica rodzi 1 młode, między marcem a majem, chociaż szczyt urodzeń występuje na początku kwietnia. Jedynie w północno-wschodniej części Morza Bałtyckiego, w jeziorze Saimaa i jeziorze Ładoga młode rodzą się pod koniec lutego lub na początku marca.
Samica karmi młode przez około 6 tygodni po urodzeniu. Młode po urodzeniu ma gęste, wełniste, białawe futro zwane lanugo. Samica w okresie wychowu młodego buduje 4 - 6 kryjówek, aby ukryć młode przed drapieżnikami. System kryjówek sprawia, że młode jest trudniej wykryć. Młode bardzo szybko uczy się pływać i nurkować i samodzielnie jest w stanie poruszać się między kryjówkami.
Po okresie laktacji młode jest na tyle silne, że spędza dużo czasu na samodzielnym żerowaniu.
Rodzina rozpada się na początku czerwca.
Pierwsze linienie występuje już w wieku 2 - 2,5 miesiąca, ma wtedy delikatniejsze futro i nieco dłuższe niż dorosłe osobniki.
Młode osobniki często migrują sezonowo ze względu na dostępność do lodu.
Dojrzałość płciową uzyskuje : samica w wieku 3 - 7 lat, samiec w wieku 5 - 7lat, chociaż nie uczestniczą w rozrodzie przed ukończeniem 8 - 10 roku życia.

młody osobnik Pusa hispida

Pusa hispida hispida -  płynący dorosły osobnik

Opisane podgatunki :
- Pusa hispida beaufortiana -  Alaska, Cockburn Point, Dolphin i Unia Strait, Mackenzie District, Terytoria Północno-Zachodnie, Kanada

- Pusa hispida birulai - wschodnia Syberia, Nowe Wyspy Syberyjskie, Liakhov Wyspa

- Pusa hispida botnica - Morze Bałtyckie, Zatoka Botnicka i Zatoka Fińska - podatny

- Pusa hispida foetida - od Zatoki Fińskiej po Grenlandię - uważany za tożsamy z Pusa hispida hispida

- Pusa hispida gichigensis - Gichiga, Morze Ochockie

- Pusa hispida hispida - morza wokół Bieguna Północnego, Rosja, Kanada, Alaska, Nowa Ziemia, Spitsbergen, Grenlandia, Ziemia Baffina 

- Pusa hispida krascheninikovi - północna część Morza Beringa

- Pusa hispida ladogensis - Jezioro Ładoga, Rosja - podatny  

- Pusa hispida ochotensis - Morze Ochockie, Magadanskaya Oblast - uważany za synonim Pusa hispida hispida 

- Pusa hispida octonata - Rosja - uważany za synonim  Pusa hispida botnica

- Pusa hispida pomororum - Nowa Ziemia

- Pusa hispida pygmaea - strefa Arktyki, Grenlandia, Nowa Ziemia - forma Pusa hispida

- Pusa hispida rochmistrovi - Sumski Posad, zachodnie wybrzeże Morza Białego, północna Rosja - wątpliwy podgatunek

- Pusa hispida saimensis - Jezioro Saimaa, Finlandia - zagrożony

- Pusa hispida soperi -  Kanada, w pobliżu ujścia Takuirbing River, na wschodnim krańcu jeziora Nettilling, Ziemia Baffina, District of Franklin Co, Terytoria Północno-Zachodnie - wątpliwy podgatunek

- Pusa hispida undulata - Rosja - uważany za synonim Pusa hispida botnica

odpoczywający osobnik Pusa hispida saimensis

Obecnie uznaje się pięć podgatunków :

- Pusa hispida hispida - morza wokół Bieguna Północnego, Arktyka

- Pusa hispida botnica - Zatoka Botnicka i Fińska ( Morze Bałtyckie )

- Pusa hispida ladogensis - Jezioro Ładoga ( Rosja )

- Pusa hispida saimensis - Jezioro Saimaa ( Finlandia )

- Pusa hispida ochotensis - Morze Ochockie

rycina - nerpa ( Pusa hispida ) osobniki odpoczywające na krze

Pusa hispida saimensis

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na szeroką dystrybucję, chociaż światowy rozmiar populacji nie jest dokładnie znany.
Gatunek został przeniesiony po między rodzajami Pusa i Phoca w ostatnich dziesięcioleciach, chociaż nie jest to uniwersalne.
Zagrożenia dla całego gatunku :
- Pusa hispida hispida ma dużą populację i szeroką dystrybucję, jednak istnieją obawy o przyszłość całej Arktyki ze względu na zmiany klimatyczne mające wpływ na arktyczny lód morski.
- Pusa hispida botnica - odnotowuje się zwiększenie populacji w jego głównym siedlisku, ale też i spadki w nie których częściach jego zasięgu, zmiany klimatyczne mogą też mieć negatywny wpływ.
- Pusa hispida ladogensis - liczebność tego podgatunku spadła dramatycznie w ostatnich dziesięcioleciach, ale oddziaływanie zmian klimatu będzie prawdopodobnie addytywne w najbliższej przyszłości.
- Pusa hispida saimensis - bardzo mała populacja borykająca się z niepowodzeniami w reprodukcji w ciągu ostatnich lat z powodu złych warunków lodowych w swoim ograniczonym zakresie.
- Pusa hispida ochotensis - od końca 1960 roku nie była badana, przez co populacja oraz jej trendy nie są znane. Badania tego podgatunku powinno być priorytetem ze względu na określenie czy zmiany klimatyczne mogą mieć negatywny wpływ na populację z Morza Ochockiego.
Populacja z jeziora Saimaa jest chroniona od 1955 roku, dodatkowo utworzono 2 parki narodowe i regulacje rozwoju linii brzegowej.
Populacja z jeziora Ładoga jest chroniona od 1980 roku.
W U.S.A. ustawa o ochronie ssaków morskich z 1972 zezwala jedynie rdzennym mieszkańcom ( Eskimosi i Inuici ) na polowanie na własne potrzeby.
Rezerwaty na Ziemi Franciszka Józefa, na Morzu Białym i Morzu Kara chronią duże obszary siedlisk Pusa hispida w zachodniej części rosyjskiej Arktyki.
W Szwecji ochroną Pusa hispida została objęta w 1986 roku a przez Finlandię w 1988 roku ( populacje z Zatoki Botnickiej i Fińskiej ).
Kontyngenty i licencje na polowanie na nerpę zostały wprowadzone w różnych częściach Rosji. 
Nerpa stanowi główną zdobycz niedźwiedzia polarnego ( Ursus maritimus ).

nerpa ( Pusa hispida ) dorosły osobnik

W warunkach wiwaryjnych - rzadka.
Zdarza się w dużych oceanariach w U.S.A.   







Mysz leśna ( Apodemus flavicollis ) gryzoń z rodziny myszowatych ( Muridae ). Synonim Mus cellarius - Apodemus arianus - Apodemus ponticus .


Występuje od Wielkiej Brytanii przez kontynentalną Europę do Uralu ( Rosja ) oraz w zachodniej Azji ( wschodnia Turcja, góry Zagros w Iranie, Syria, Liban, Izrael ) także nie które wyspy we wschodniej części Morza Śródziemnego. Brak jej w południowej części Półwyspu Iberyjskiego, w zachodniej Francji, w północnej i środkowej Fennoskandii i w północnej Rosji oraz na większości wysp, w tym Irlandii.

Zamieszkuje zarośla lasów liściastych i mieszanych, skraj lasu, parki i ogrody od poziomu morza do 1850 m n.p.m.

mysz leśna ( Apodemus flavicollis )

Aktywna w ciągu całego roku, zimą często przenosi się do siedzib ludzkich. Szczyt aktywności po zmierzchu i w nocy. Jest ssakiem mało towarzyskim.
Na kryjówki wybiera podziemne nory, puste pnie, gęste zarośla, opuszczone gniazda ptaków lub innych gryzoni. W podziemnych norach często przechowuje pokarm.
W okresie zimowym mysz leśna często się grupuje, aby wykorzystać wzajemne ciepło podczas odpoczynku.
Jest dobrym wspinaczem po krzewach i wysokich trawach. W czasie ataku drapieżnika wykonuje imponujące skoki, które zapewniają jej bezpieczeństwo. Zrzuca też skórę ogona, dzięki czemu ucieka. Skóra ta nie odrasta lecz zaatakowany obszar obumiera i odpada.
Odżywia się owocami, nasionami, grzybami, pąkami i pędami roślin, bezkręgowcami. Zjada też tzw. luźne stolce, które przeszły przez jej system trawienny, dzięki czemu węglowodany są w pełni strawione.
Sezon rozrodczy od lutego do października.
Samiec wysyła ciąg ultradźwięków wabiących samice.
Ciąża trwa 23 - 26 dni. W sezonie może być 2 - 4 mioty. Samica rodzi 2 - 11 młodych ( średnio 5 ). Po urodzeniu młode są ślepe i otwierają oczy po 13 dniach. Po około 18 dniach młode są odstawiane. W wieku około 8 tygodni są dojrzałe płciowo, ale zazwyczaj zaczynają się rozmnażać po roku od urodzenia ( jeśli urodziły się na początku sezonu to jeszcze w tym samym roku ).
Dorosłe samce często są agresywne w stosunku do młodych i je przeganiają lub nawet zabijają.

Apodemus flavicollis flavicollis

Opisane podgatunki :
- Apodemus flavicollis brauneri - region Morza Czarnego, Bałkany
- Apodemus flavicollis dietzi - Peloponez ( Grecja )
- Apodemus flavicollis fennicus - Finlandia
- Apodemus flavicollis flavicollis - Europa ( w tym Sardynia, Wyspy Normandzkie ) - uważany za postać Apodemus flavicollis
- Apodemus flavicollis flavicollis # 1 - Hiszpania - forma Apodemus flavicollis flavicollis
- Apodemus flavicollis geminae - Gargano ( Włochy )
- Apodemus flavicollis saturatus - północna Azja Mniejsza ( Turcja, Kaukaz )
- Apodemus flavicollis wintoni - Wielka Brytania
- Apodemus flavicollis cellarius - europejska część Rosji - uważana za tożsamą z Apodemus flavicollis flavicollis
- Apodemus flavicollis princeps - Rumunia - uważana za tożsamą z Apodemus flavicollis flavicollis

rycina - mysz leśna ( Apodemus flavicollis ) u góry : samica, na dole : samiec 

W Polsce występuje na terenie całego kraju, zarówno w lasach liściastych i mieszanych jak i w ogrodach i parkach. Jest gatunkiem częstym i powszechnym. Rejestrowana z wielu obszarów chronionych.
Stanowi ważny składnik diety wielu drapieżników.  

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na częste występowanie i duże rozpowszechnienie.
Brak większych zagrożeń wpływających na populacje. Gęstość osobnicza, która została zarejestrowana w Europie Wschodniej to 100 osobników na hektar.
Lokalnie degradacja siedlisk z powodu rolnictwa może spowodować spadek populacji.
Rejestrowana z wielu obszarów chronionych w swoim zasięgu.


W niewoli - brak danych.




Karczownik, polnik ziemnowodny, szczur wodny ( Arvicola amphibius ) gatunek gryzonia z podrodziny nornikowatych ( Arvicolinae ), z rodziny chomikowatych ( Cricetidae ). Synonim Arvicola terrestris.
Arvicola amphibius i Arvicola terrestris Linneusza są uważane przez większość badaczy za tożsame. Pierwszym weryfikatorem gatunków był Błażej ( 1857 ). Ostatnio gatunek podzielono na dwa Arvicola amphibius i Arvicola scherman ( Panteleyev 2001, Wilson&Reeder 2005 ). Pierwszy jest większy, bardziej włochato owłosiony i bardziej związany ze środowiskiem wodnym. Drugi mniejszy, o miękkim owłosieniu i mniejszym przywiązaniu do środowiska wodnego. Na podstawie badań filogenezy mitochondrialnej wyróżniono trzy główne grupy Arvicola amphibius :
- ściśle wodne z regionów górskich Europy
- wodne i przejściowe na południe od Alp
- pozostałe populacje wodne

Występuje w Europie ( od Francji i Wielkiej Brytanii an zachodzie do Uralu na wschód ) i w Azji ( od Uralu po dorzecze Leny i jezioro Bajkał na Syberii oraz po Bliski Wschód i Iran na południu ).

Zamieszkuje różnorodne siedliska wokół rzek, strumieni i bagien na nizinach i w górach. Ulubione siedliska to strome brzegi rzek porośnięte bujną roślinnością.

karczownik ( Arvicola amphibius )

Aktywny w ciągu całego roku, zarówno w dzień jak i w nocy. Szczyt aktywności w godzinach porannych i o zmierzchu.
Jest ssakiem terytorialnym, samca terytorium to zazwyczaj około 130 m brzegu rzeki, samicy nieco mniejsze. Rewir samca jest oznakowany wydzieliną z gruczołów bocznych, wydzielanych na łapki i roznoszoną po całym terytorium.
Nie tworzy większych kolonii, osobniki żyjące dalej od wody tworzą grupy rodzinne. Żyje przeważnie samotnie a poszczególne rewiry zachodzą lub sąsiadują ze sobą.
Kopie rozległe systemy nor z gniazdem i spiżarniami, ale może też budować gniazda na wyrzuconych na brzeg drzewach czy roślinach pływających. Gniazdo jest kuliste, zbudowane z trawy lub innego materiału roślinnego. Wejścia do nor często znajdują się pod wodą.
Doskonale pływa i nurkuje, jest również dobrym wspinaczem.
Zimą częściej przebywa w norze, gdzie spożywa zgromadzony pokarm.
Odżywia się głównie soczystymi częściami roślin, cebulami, bulwami, korzonkami ale także owadami, mięczakami i małymi rybami.
Sezon rozrodczy od lutego - marca do początku zimy.
Ciąża trwa 20 - 22 dni. Może być 2 - 4 mioty w sezonie.
Samica rodzi 2 - 11 młodych ( średnio 4 - 6 ). Młode rodzą się gołe i ślepe. Po 3 dniach wyrasta im sierść a po 9 otwierają oczy. Po około 3 - 4 tygodniach młode są odstawiane. W wieku 8 tygodni są dojrzałe płciowo i opuszczają gniazdo. Rozmnaża się dopiero po roku, ale młode z początku sezonu mogą rozmnażać się jeszcze w tym samym roku.
Co 3 - 4 lata następuje cykl nadmiernego przemnożenia kiedy wzrasta gęstość osobnicza. Jest on często powiązany z podobnym cyklem u innych gatunków - zwłaszcza z rodzaju Microtus .

Arvicola amphibius

Opisane podgatunki :
 - Arvicola amphibius abrukensis - Estonia, Wyspy West
- Arvicola amphibius americana - Ameryka Południowa ? - uważany za synonim Arvicola amphibius amphibius
- Arvicola amphibius amphibius - Wielka Brytania
- Arvicola amphibius aquaticus - południowa Szwecja - synonim Arvicola amphibius amphibius
- Arvicola amphibius argyropus - Iran na wschód od gór Bakhtyari - synonim Arvicola amphibius persicus
- Arvicola amphibius armenius - wschodnia Azja Mniejsza - synonim Arvicola amphibius persicus
- Arvicola amphibius ater - Szwecja - synonim Arvicola amphibius terrestris
- Arvicola amphibius barabensis - Rosja, lasostep zachodniej Syberii, północny Kazachstan - nowa nazwa dla Arvicola amphibius variabilis
- Arvicola amphibius brigantium - Anglia
- Arvicola amphibius caucasicus - wschodni Kaukaz, Rosja
- Arvicola amphibius cernjavskii - Chorwacja, Serbia, Kosowo, Czarnogóra, Macedonia, Bułgaria
- Arvicola amphibius cubanensis - południowa Rosja, Kraj Krasnodarski, rzeka Kuban - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius destructor - Włochy, Toskania uważany za synonim Arvicola amphibius musignani
- Arvicola amphibius djukovi - Kaukaz, Dagestan - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius ferrugineus - Rosja, arktyczne wybrzeże - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius hintoni - północna Syria
- Arvicola amphibius hyperryphaeus - Ural, rzeka Ob - nowa nazwa dla Arvicola amphibius uralensis
- Arvicola amphibius illyricus - Rumunia, Bałkany - bardzo blisko italicus
- Arvicola amphibius italicus - Włochy, Szwajcaria, Bałkany - może być uznany za odrębny gatunek, zawarty w grupie amphibius 
- Arvicola amphibius jacutensis - wschodnia Syberia ( Jakucja ) - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius jenissijensis - Syberia, góry Sayan oraz przyległe tereny
- Arvicola amphibius karatshaicus - północny Kaukaz, Karacai - nowa nazwa dla Arvicola amphibius rufescens
- Arvicola amphibius korabensis - góry Korab ( Macedonia )
- Arvicola amphibius kuruschi - Kaukaz, Dagestan, Kurush - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius kuznetzovi - Syberia, rzeka Urdshar, góry Tarbagatai, północno-zachodni Xinjiang ( Chiny ), wschodni Kazachstan - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius littoralis - Smalandia ( Szwecja ) - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius martinoi - Bośnia i Hercegowina, Serbia, Kosowo, Czarnogóra
- Arvicola amphibius meridionalis - południowa Transvolga, Ural - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius musignani - środkowe i południowe Włochy - zawarty w grupie amphibius
- Arvicola amphibius obensis - zachodnia Syberia, rzeka Ob
- Arvicola amphibius ognevi - Kaukaz, północna Osetia - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius pallasii - region północnego Obu, Rosja - zawarty w grupie terrestris, synonim Arvicola amphibius aberr
- Arvicola amphibius paludosus - Szwecja - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius persicus - Zakaukazie, Iran - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius pertinax - Włochy? - uważany za synonim Arvicola amphibius italicus
- Arvicola amphibius reta - północna Szkocja - zawarty w grupie amphibius
- Arvicola amphibius rufescens - północny Kaukaz, Karacai - zawarty w grupie terrestris, starsza nazwa karatshaicus
- Arvicola amphibius scythicus - południowo-wschodni Kazachstan - synonim Arvicola amphibius scythius, zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius stankovici - Serbia, Czarnogóra, Kosowo
- Arvicola amphibius tanaiticus - Rosja - synonim Arvicola amphibius tanailica
- Arvicola amphibius tataricus - rzeka Wołga, ujście rzeki Kamy, Rosja - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius tauricus - południowa Ukraina
- Arvicola amphibius terrestris - północna Europa, Rosja do Dalekiego Wschodu, zachodnia Azja 
- Arvicola amphibius turovi - Rosja, północny Kaukaz - zawarty w grupie terrestris
- Arvicola amphibius uralensis - Ural, rzeka Ob - starsza nazwa hyperryphaeus
- Arvicola amphibius variabilis - zachodnia Syberia, północny Kazachstan - zawarty w grupie terrestris, starsza nazwa barabensis
- Arvicola amphibius volgensis - Rosja, delta Wołgi

W Polsce karczownik występuje na terenie całego kraju. Nie jest objęty żadnymi działaniami ochronnymi. Lokalnie może powodować szkody w rolnictwie i gospodarce wodnej.
Rejestrowany z wielu obszarów chronionych.

karczownik ( Arvicola amphibius )

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na szeroki zakres dystrybucji oraz stosunkowo powszechne występowanie.
Jednak w na terenie Wielkiej Brytanii, Włoch, Holandii odnotowano spadki populacji. Uważa się, że nawet w optymalnym środowisku nie występuje w większej gęstości osobniczej niż 100 osobników na hektar. Spadki populacji w nie których częściach Europy Zachodniej są przypisane do utraty siedlisk, zanieczyszczenia wód, drapieżnictwa introdukowanej norki amerykańskiej ( Neovison vison ) oraz konkurencji ze strony wprowadzonego piżmaka amerykańskiego ( Ondatra zibethicus ). Zwiększona fragmentacja populacji występuje na obszarze śródziemnomorskim, co jest związane z osuszaniem części terenów.
W Izraelu osuszono część bagien Hula w 1957 roku, co ograniczyło pierwotne siedliska bagienne. W Anatolii ( Turcja ) i w Iranie konkurencja w środowisku wodnym ze strony Rattus norvegicus.
Lokalne wymierania odnotowano w Turcji, Gruzji i innych częściach zachodniej Azji z powodu osuszania bagien.
Uznawany często za szkodnika upraw rolnych i tępiony.
Rejestrowany z wielu obszarów chronionych w swoim zasięgu.


W niewoli - brak danych.








Gacek brunatny ( Plecotus auritus ) ssak z rodziny mroczkowatych ( Vespertilionidae ), z rzędu nietoperzy ( Chiroptera ). Synonim  Vespertilio auritus.


Występuje w Europie ( od Wysp Brytyjskich po europejską część Rosji ) od poziomu morza do 2350 m n.p.m. Uznawany za endemit dla Europy.


Zamieszkuje lasy liściaste, iglaste i mieszane, zarośla i zakrzewienia, parki i ogrody czy żywopłoty.

gacek brunatny ( Plecotus auritus )

Aktywny dopiero po zmroku. Dzień spędza w różnego rodzaju kryjówkach : budynki ( strychy, stodoły, wieże kościołów ), dziuple drzew, skrzynki dla ptaków czy nietoperzy.
Jest gatunkiem osiadłym, a najdłuższy zarejestrowany przelot to 88 km.
Samice tworzą kolonie rozrodcze 10 - 50 osobników, czasami nawet do 100. Często też w przeciwieństwie do innych gatunków w koloniach tych mogą być samce.
Nocne loty wykonuje wolno ale z dużą zwrotnością. Żeruje wzdłuż obrzeży lasów, żywopłotów, zarośli czy nawet pojedynczych drzew. Pokarm chwyta w locie lub zbiera z liści oraz ścian budynków. Posługuje się echolokacją a dźwięki emituje na częstotliwościach pomiędzy 25 i 50 kHz. Atakując owada przerywa echolokację nasłuchując wielkimi uszami dźwięków wydawanych przez ofiarę ( trzepot skrzydeł ) lub kieruje się wzrokiem.
Na kryjówki zimowe wybiera chłodne miejsca ( jaskinie, kopalnie, fortyfikacje rzadziej studnie, sporadycznie dziuple drzew czy strychy ). Zimuje samotnie czasami 2 - 3 osobniki od października do kwietnia.
Odżywia się głównie owadami latającymi ( ćmy, chrząszcze, muchy ) ale również pająkami, skorkami i innymi bezkręgowcami.
Gody odbywają się na jesieni.
Zapłodnienie jest opóźnione do następnej wiosny.
Samice tworzą kolonię rozrodcze od kwietnia do maja ( 10 - 50 osobników ).
Rozród następuje w połowie czerwca. Samica rodzi 1 młode, rzadko 2. Młode pozostaje pod opieką samicy około 6 tygodni. Po 3 tygodniach potrafi latać. Podczas żerowania samicy pozostaje w tzw. żłobku. W wieku 6 - 7 tygodni staje się niezależny.
Może dożyć 22 lat, lecz średnia długość życia wynosi około 4,5 roku.

Plecotus auritus auritus

Opisane podgatunki :
- Plecotus auritus aegyptiacus - Egipt - synonim Plecotus auritus christiei
- Plecotus auritus aegyptius - Egipt - synonim Plecotus auritus christiei
- Plecotus auritus aethiopicus - północny Sudan - synonim Plecotus auritus lub Plecotus austriacus aegyptiacusaethiopicus 
- Plecotus auritus auritus - Europa Zachodnia do Centralnej Syberii, (Ural i Kaukaz, Zakaukazie), Neimenggu-Region Xinjiang
- Plecotus auritus begognae - Hiszpania, Portugalia - status niejasny, uznawany za odrębny gatunek
- Plecotus auritus brevimanus - Wielka Brytania - uważany za synonim Plecotus auritus
- Plecotus auritus communis - Francja - synonim Plecotus auritus
- Plecotus auritus cornutus - Jutlandia, Dania - synonim  Plecotus auritus 
- Plecotus auritus homochrous - Himalaje, Nepal - synonim Plecotus homochrous, uważany za odrębny gatunek 
- Plecotus auritus montanus - Nassau, Niemcy - synonim Plecotus auritus
- Plecotus auritus ognevi - od gór Ałtaj, na wschód przez południową Syberię, Mongolię, północne Chiny, Koreę i rosyjskie wyspy Sachalin i Iturup w Kurylach - Uważany za synonim Plecotus auritus sacrimontis lub uenoi. Został wyniesiony z podgatunku  Plecotus auritus do wyraźnego statusu gatunku przez Spitzenberger et al. (2006).
- Plecotus auritus otus - Dania - synonim Plecotus auritus
- Plecotus auritus puck - Pundżab, Indie - synonim Plecotus homochrous
- Plecotus auritus sacrimontis - góry Ałtaj, centralna Syberia i Transbajkalia do Japonii - Został wyniesiony z podgatunku Plecotus auritus do wyraźnego statusu gatunku przez Spitzenberger et al. (2006)
- Plecotus auritus typus - Nassau, Niemcy - synonim Plecotus auritus  
- Plecotus auritus uenoi - Korea
- Plecotus auritus vulgaris - Francja - synonim Plecotus auritus


W Polsce gacek brunatny występuje na terenie całego kraju.
Objęty ochroną gatunkową.

gacek brunatny ( Plecotus auritus ) dawniej zwany gackiem wielkouchym

Gatunek uznawany za nie zagrożony. Jest dość pospolitym gatunkiem w Europie Środkowej, ale rzadszym w basenie Morza Śródziemnego.
Populacje azjatyckie uznano za osobne gatunki : Plecotus ognevi i Plecotus sacrimontis.
Spadek populacji odnotowano w Turcji. 
Utrata siedlisk związana z wycinaniem lasów liściastych, w szczególności dojrzałych drzew jest zagrożeniem w części śródziemnomorskiego zakresu ( Bałkany, Hiszpania, Portugalia, Turcja )
Chroniony przez ustawodawstwa krajowe w większości państw zasięgu.
Objęty Konwencją Bońską ( EUROBATS ) oraz Konwencją Berneńską.
Ujęty w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywą Gatunkową U.E.
Ujęty w programie ochrony siedlisk Natura 2000.
Rejestrowany w wielu obszarach chronionych w swoim zasięgu.

obrączkowanie gacka brunatnego ( Plecotus auritus ) 

W niewoli - brak danych.
Raczej jako rekonwalescent.




Borowiec wielki ( Nyctalus noctula ) ssak z rodziny mroczkowatych ( Vespertilionidae ), z rzędu nietoperzy ( Chiroptera ). Synonim Vespertilio lardarius - Vespertilio proterus - Vespertilio rufescens - Vespertilio noctula.


Występuje w Europie ( od Wielkiej Brytanii po Ural i Kaukaz ), w Azji ( od Turcji po południowo-zachodnią Syberię i Himalaje aż na południu do Wietnamu i Malezji ). Występowanie w Afryce Północnej jest wątpliwe i nie potwierdzone.

Zamieszkuje głównie lasy, chociaż nie unika ludzkich osiedli a nawet miast.

borowiec wielki ( Nyctalus noctula )

Aktywny wcześniej niż inne nietoperze, bo już późnym popołudniem. Jedynie w okresie jesiennym po zmroku i o świcie, noc spędzając w ukryciu.
Dzień spędza w dziuplach drzew, rzadziej w skrzynkach dla ptaków czy nietoperzy, czasami w budynkach ( strychy, wieże kościołów ).
Jest gatunkiem sezonowo migrującym pomiędzy obszarem letnim a obszarem hibernacji. Najdłuższy zarejestrowany przelot to 1546 km, chociaż normalnie pokonuje mniej niż 1000 km.
Samice tworzą kolonie rozrodcze 20 - 50 osobników, czasami do 100 pod koniec maja. Wcześniej po wiosennej migracji tworzą wspólne kolonie z samcami. W czasie gdy samice tworzą kolonie rozrodcze, samce tworzą małe grupy 5 - 20 osobników.
Poluje na skraju lasu, na polanach śródleśnych i nad zbiornikami wodnymi.
Lata szybko i wysoko z dala od przeszkód i powierzchni gruntu, łowiąc ofiary w locie. Posługuje się echolokacją a dźwięki emituje na częstotliwości pomiędzy 25 i 45 kHz.
Na okres hibernacji migruje o kilkaset kilometrów na południe. Na kryjówki zimowe wybiera dziuple drzew, szczeliny skalne, jaskinie, budynki ( strychy, wieże ). W czasie hibernacji tworzy duże skupiska nawet do 10 000 osobników, składające się z obu płci. Okres hibernacji trwa od października do początku kwietnia.
Odżywia się większymi gatunkami motyli nocnych, chrząszczy, much.
Gody odbywają się między sierpniem a październikiem.
Samiec tworzy terytorium, którego broni przed innymi samcami. Na jego terytorium mogą przebywać jedynie samice ( 4 - 5 ), z którymi kopuluje.
Zapłodnienie jest opóźnione aż do następnej wiosny.
Pod koniec maja samice grupują się w koloniach rozrodczych. Samica rodzi 1 młode w czerwcu lub na początku lipca. Młode pozostają pod opieką około 7 tygodni. Po około 4 tygodniach życia potrafi latać. W czasie żerowania samicy pozostaje w tzw. żłobku. W wieku 7 - 8 tygodni usamodzielnia się.
Może dożyć 12 lat.

Nyctalus noctula noctula

Opisane podgatunki :
- Nyctalus noctula altivolans - Wielka Brytania - uważany za synonim Nyctalus noctula noctula
- Nyctalus noctula labiatus -  Nepal, północno-zachodnie i północne Indie, Malezja
- Nyctalus noctula lardarius - Francja - uważany za synonim Nyctalus noctula noctula
- Nyctalus noctula lebanoticus -  Liban (południowo-zachodnia Azja)
- Nyctalus noctula macuanus - Mozambik? - uważany za wątpliwy
- Nyctalus noctula magnus - Wielka Brytania, Irlandia - uważany za synonim Nyctalus noctula noctula
- Nyctalus noctula mecklenburzevi - Azja Centralna, wschodni Turkiestan, Uzbekistan
- Nyctalus noctula minima - Szwajcaria - uważany za synonim Nyctalus noctula noctula
- Nyctalus noctula noctula - Europa Zachodnia do północno-zachodniej Afryki, Europa Wschodnia do północnego Iranu
- Nyctalus noctula palustris - Francja - uważany za synonim Nyctalus noctula noctula
- Nyctalus noctula princeps - Rosja Europejska
- Nyctalus noctula rufescens -  Niemcy, Turyngia - uważany za synonim Nyctalus noctula noctula
- Nyctalus noctula sinensis - Chiny - uważany za synonim Nyctalus noctula plancei
- Nyctalus noctula velutinus - Europa Środkowa i Wschodnia
Obecnie uznaje się tylko pięć podgatunków :
- Nyctalus noctula labiatus 
- Nyctalus noctula lebanoticus
- Nyctalus noctula mecklenburzevi
- Nyctalus noctula noctula
- Nyctalus noctula velutinus


W Polsce borowiec wielki występuje na terenie całego kraju. Jest dość pospolitym gatunkiem coraz częściej spotykanym w budynkach i na terenie miast. W ostatnich latach obserwuje się osobniki, które zimują na terenie kraju. Zdarza się, że wiele z nich zamarza w swoich kryjówkach w czasie silnych mrozów. Objęty ochroną gatunkową. Rejestrowany z kilku obszarów chronionych.


Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na duże rozpowszechnienie i dość dużą obfitość populacji. Brak widocznych zagrożeń w obecnym czasie.
Nyctalus furvus ( Japonia ) i Nyctalus plancyi ( wschodnie Chiny i Tajwan ) są traktowane jako oddzielne gatunki ( Simmons 2005 ).
Chroniony przez ustawodawstwa krajowe w większości państw zasięgu.
Objęty Konwencją Bońską ( EUROBATS ) oraz Konwencją Berneńską.
Ujęty w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywą Gatunkową U.E. gdzie ma zastosowanie.
Objęty Programem Ochrony Siedlisk Natura 2000.
Występuje w kilkunastu obszarach chronionych.


W niewoli - brak danych.
Raczej jako rekonwalescent.
  





  

 Opracowano na podstawie:

animaldiversity, arkive, iucn, planet-mammiferes, waza, wikipedia, wwf i wiedzy własnej.

Ryciny i zdjęcia zamieszczono w celach dydaktycznych, informacyjnych i szkoleniowych.