Zagrożone ssaki Europy część V

Piesiec, lis polarny ( Alopex lagopus ) drapieżnik z rodziny psowatych.

Występuje w północnej Euroazji, w północnej części Ameryki Północnej ( Alaska, północna Kanada ), na Grenlandii i Islandii.

Zamieszkuje bezleśną tundrę oraz wybrzeża mórz arktycznych. W okresie zimowym, w poszukiwaniu padliny może pojawiać się na zamarzniętym morzu z dala od lądu.

 Alopex lagopus w szacie zimowej w warunkach zoo

Aktywny w ciągu całego roku, praktycznie przez całą dobę. W zimie, w niesprzyjających warunkach atmosferycznych może nie opuszczać kryjówki przez 2 - 3 dni.  Żyje w parach lub samotnie. 

W lecie szarobrązowy, na okres zimy zmienia kolor sierści na zupełnie białą. Jest mniejszy od lisa pospolitego ( Vulpes vulpes ) i ma mniejsze uszy.

piesiec ( Alopex lagopus ) z lewej normalny osobnik w szacie zimowej, z prawej osobnik melanistyczny w szacie zimowej

Lis polarny jest wszystkożerny i wykorzystuje każdą okazję do zdobycia pokarmu. Podstawowym jego pokarmem są lemingi, ale nie gardzi zającami, ptakami i ich jajami, nasionami, jagodami. Zjada też chętnie padlinę. Często też oczekuje z dalszej odległości na pozostawione resztki przez niedźwiedzia polarnego.

Alopex lagopus w szacie letniej w dwóch odmianach barwnych

Ruja odbywa się w okresie wiosennym. Samica po ciąży trwającej 49 - 56 dni, rodzi od 4 - 11 młodych w miocie. Oboje rodzice biorą udział w odchowie młodych. Po około 1 - 2 miesiącach lisięta przechodzą na pokarm stały. Na początku zimy rodzina rozpada się i młode pieśce rozchodzą się w poszukiwaniu rewiru łowieckiego.

Alopex lagopus w szacie zimowej w dwóch odmianach barwnych

Opisane podgatunki :

- Alopex lagopus beringensis - Bering Islands

- Alopex lagopus fuliginosus - Islandia - zagrożony

- Alopex lagopus pribilofensis - Pribilof Islands - zagrożony

- Alopex lagopus foragorapusis - Grenlandia

- Alopex lagopus lagopus - Arktyka ( północna Kanada, Alaska, północna Euroazja )

- Alopex lagopus argenteus - północna Kanada

- Alopex lagopus caerulea - Arktyka

- Alopex lagopus groenlandicus - Grenlandia

- Alopex lagopus hallensis - Hall Island - zagrożony

- Alopex lagopus innuitus - rzeka Karogar ( Alaska ), Point Barrow

- Alopex lagopus semenovi - Kamczatka, Mednij Island - prawdopodobnie wymarły ?

- Alopex lagopus sibiricus - północna Syberia - zagrożony

- Alopex lagopus spitzbergenensis - Archipelag Spitzbergen

- Alopex lagopus ungava - Ugava Bay, Kanada

piesiec ( Alopex lagopus ) w szacie zimowej, w dwóch odmianach barwnych

Na lisa polarnego polowano dla jego zimowego futra. Obecnie w większości krajów, gdzie występuje objęty częściową lub całkowitą ochroną.

Głównym zagrożeniem dla gatunku oprócz kłusownictwa są gwałtowne zmiany klimatyczne.


Objęty Europejską Kampanią Drapieżniki Europy - Życie obok drapieżników - 2009/2010.

młode lisy polarne ( Alopex lagopus )

W warunkach ogrodu zoologicznego wymaga przestronnej woliery z miejscami, gdzie może się ukryć przed zwiedzającymi. Trzymany na małych przestrzeniach może wpadać w stereotypię zachowania, biegając ciągle w koło. Hoduje się go w parach. W odpowiednich warunkach rozmnaża się corocznie.

piesiec ( Alopex lagopus ) w szacie letniej, odmiana barwna

Tchórz zwyczajny ( Mustela putorius ) drapieżnik z rodziny łasicowatych ( Mustelidae ).

Występuje w Europie od Wysp Brytyjskich po europejską część Rosji. Na północy występuje w południowej Skandynawii. Na południu sięga do wybrzeży Morza Środziemnego.

Został introdukowany w Australii i Nowej Zelandii.

Zamieszkuje obrzeża lasów, łąki i pastwiska, zakrzewienia i zarośla, brzegi rzek, strumieni i jezior, tereny bagienne.

Mustela putorius

Żyje samotnie, broni swojego rewiru przed innymi osobnikami swojego gatunku. Aktywny głównie w nocy, chociaż samice w trakcie odchowu młodych czasami polują w dzień.

Dymorfizm płciowy: samiec nieco większy niż samica. Obie płcie posiadają parę gruczołów odbytowych, wydzielających silny zapach. Zapach jest uwalniany w momencie zagrożenia lub podekscytowania.

tchórz zwyczajny ( Mustela putorius )

Odżywia się gryzoniami, królikami, ptakami i ich jajami, płazami, gadami rzadziej owadami czy pokarmem roślinnym ( jagody ). Poluje często na zdobycz większą ( króliki ) niż on sam. Często zdarza się, że zabija więcej niż może zjeść.

Ruja odbywa się pod koniec zimy. Samiec przebywa z samicą 2 - 5 dni. Samica po ciąży trwającej 42 dni, rodzi 3 - 7 młodych. Samiec nie uczestniczy w wychowie młodych. Młode po miesiącu przechodzą na pokarm stały. Rodzina rozpada się po około 3 miesiącach, gdy młode osiągną wielkość dorosłych.

tchórz zwyczajny ( Mustela putorius )

Opisane podgatunki :

- Mustela putorius putorius - zachodnia Europa, Skandynawia, wybrzeże Morza Środziemnego

- Mustela putorius alba - Turyngia ( Niemcy )

- Mustela putorius anglia - Walia ( Wielka Brytania ) - zagrożony

- Mustela putorius aureola - Półwysep Iberyjski

- Mustela putorius berberi - Afryka Północna ( od Maroka poprzez Algierię, Tunezję, Libię do Egiptu )

- Mustela putorius caledoniae - Szkocja ( Wielka Brytania ) - zagrożony

- Mustela putorius larvatus - Polska ( Europa Środkowa )

- Mustela putorius manium - Alpy ( Szwajcaria, Francja, Austria, Włochy )

- Mustela putorius mosquensis - europejska część Rosji

- Mustela putorius ognevi - Europa Wschodnia i Środkowa

- Mustela putorius orientalis - na wschód od linii Psków, Mińsk, Żytomierz do Winnicy ( Rosja )

- Mustela putorius piriformis - Morawy ( Czechy )

- Mustela putorius rothschildi -Rumunia

- Mustela putorius stantschinskii - zachodnia część Rosji w europejskiej części

- Mustela putorius tibetanus - Ladakh, Tybet

- Mustela putorius furo - fretka - pierwotny zasięg Azja Mniejsza

 Mustela putorius 

Uważany za szkodnika, szczególnie przez hodowców drobiu - może poczynić szkody, gdyż zabija czasami więcej niż może zjeść. Z tego powodu bywa bezlitośnie tępiony. Na Wyspach Brytyjskich pod ochroną.

portret młodego tchórza zwyczajnego ( Mustela putorius )

W Polsce występuje na terenie całego kraju, w nie których rejonach liczniejszy, w innych mniej liczny.

Udomowiony potomek tchórza - fretka ( Mustela putorius furo ) jest popularnym zwierzęciem domowym. Wykorzystywana też do walki z plagą gryzoni. Najnowsze badania dowodzą, że wywodzi się ona od tchórza stepowego ( Mustela eversmanii ). Zarówno z tchórzem zwyczajnym jak i tchórzem stepowym krzyżowana tworzy płodne hybrydy.

fretka ( Mustela putorius furo ) z lewej osesek, z prawej dorosły osobnik

W ogrodach zoologicznych tchórz zwyczajny jest prezentowany rzadko i sporadycznie. Raczej w ogrodach z fauną regionu ( Europa ) lub prezentujące małe ssaki, w ogrodach zoologicznych Ameryki Północnej ( U.S.A. i Kanada ) traktowany jako fauna egzotyczna.

Wymaga przestronnej woliery, dobrze zabudowanej. Trzymany jest pojedynczo. Niestety z powodu nocnego trybu życia mało dostępny dla zwiedzających. Prezentowany w pawilonach z nocnymi zwierzętami, jest zwierzęciem o wesołym i ciekawskim usposobieniu.

tchórz zwyczajny ( Mustela putorius )

Tchórz stepowy ( Mustela eversmanii ) drapieżnik z rodziny łasicowatych ( Mustelidae ).

Występuje w południowo-wschodniej Europie, zachodniej i środkowej Azji aż po północne Chiny.

Zamieszkuje otwarte tereny stepowe oraz półpustynne.

Mustela eversmanii

Żyje samotnie, broni swojego terytorium przed innymi osobnikami swojego gatunku. Na kryjówki wykorzystuje opuszczone nory gryzoni ( susłów, bobaków ), kłody drzew, załomy skalne. Aktywny głównie w nocy, chociaż samice w trakcie wychowu młodych polują również w dzień.

Dymorfizm płciowy : samiec nieco większy i cięższy niż samica. Obie płcie posiadają parę gruczołów odbytowych, wydzielających silny zapach. Zapach jest uwalniany w momencie zagrożenia lub podekscytowania.

Odżywia się gryzoniami, królikami, płazami, gadami rzadziej owadami czy pokarmem roślinnym ( owoce, jagody ). Poluje często na zdobycz większą od siebie, zdarza się, że zabija więcej niż może zjeść.

  tchórz stepowy ( Mustela eversmanii )

Pod koniec zimy odbywa się ruja. Samica po ciąży trwającej 39-43 dni, rodzi 4-8 młodych. Po miesiącu młode przechodzą na pokarm stały. Po około 3 miesiącach osiągają wielkość dorosłych osobników i rodzina rozpada się.

Opisane podgatunki :

- Mustela eversmanii admirata - Shansi, Hopei ( północno-wschodnie Chiny ) - zagrożony

- Mustela eversmanii amurensis - północne Chiny, dorzecze Amuru, wschodnia Syberia

- Mustela eversmanii eversmanii - Turkiestan - zagrożony

- Mustela eversmanii hungarica - Węgry, Rumunia, kraje byłej Jugosławii

- Mustela eversmanii talassicus - Kazachstan,  na północny-wschód od Taszkientu

- Mustela eversmanii aurea - Rosja

- Mustela eversmanii dauricus - Transbajkalia, okolice Smoleńska i Chity

- Mustela eversmanii heptopotamicus - Kazachstan, Rosja

- Mustela eversmanii larvatus - Kaszmir, południowo-wschodni Tybet - zagrożony

- Mustela eversmanii lineiventer - góry Ałtaj, południowa Syberia

- Mustela eversmanii michnoi - Transbajkalia, północna Mandżuria

- Mustela eversmanii nobilis - Kazachstan

- Mustela eversmanii occidentalis - Ukraina, wschodnia Polska

- Mustela eversmanii pallidus - zachodnia Syberia - zagrożony

- Mustela eversmanii robusta - północne Węgry - zagrożony

- Mustela eversmanii satunini - Nagalskie Stepy, Dagestan - zagrożony

- Mustela eversmanii tiarata - Chiny, Mongolia

- Mustela eversmanii tuvinicus - Tuwa ( Rosja ) - zagrożony

 Mustela eversmanii larvatus

W Polsce występuje wyspowo na terenie Lubelszczyzny. Objęty jest ochroną gatunkową.

Polowano na niego głównie dla futra. Obecnie zarówno w Rosji, jak i na Ukrainie - objęty ochroną.

Głównymi zagrożeniami dla gatunku są :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata siedlisk

- zanik naturalnej zdobyczy

- urbanizacja i rozwój rolnictwa

- kłusownictwo dla futra

Według najnowszy badań molekularnych, fretka ( Mustela putorius furo ) jest udomowioną formą tchórza stepowego. Tworzy z nią płodne hybrydy.

tchórz stepowy ( Mustela eversmanii )

W ogrodach zoologicznych prezentowany rzadko i sporadycznie.Raczej w ogrodach z fauną regionu ( Europa ) lub prezentujące małe ssaki, w ogrodach zoologicznych Ameryki Północnej ( U.S.A. i Kanada ) traktowany jako fauna egzotyczna. Wymaga przestronnej woliery o charakterze pustynnym lub stepowym. Trzymany jest pojedynczo. Rzadko jest dostępny dla zwiedzających ze względu na tryb życia.

Tchórz marmurkowy, perewiazka ( Vormela peregusna ) drapieżnik z rodziny łasicowatych ( Mustelidae ).


Występuje w południowo-wschodniej Europie, zachodniej i środkowej Azji do Chin.

Zamieszkuje otwarte stepy i półpustynie.

perewiazka ( Vormela peregusna )

Typowy samotnik, nie toleruje w swoim rewirze łowieckim innych przedstawicieli swojego gatunku. Prowadzi nocny tryb życia.

Dymorfizm płciowy : samiec nieco większy i cięższy niż samica.

Na kryjówki wybiera opuszczone nory gryzoni, załomy skalne, kłody drzewa.

tchórz marmurkowy ( Vormela peregusna )

Odżywia się głównie gryzoniami ale nie gardzi też ptakami i ich jajami, gadami, płazami rzadziej owadami lu owocami czy jagodami.

Ruja odbywa się w końcu lutego lub z początkiem marca. Samica po ciąży trwającej 39-45 dni, rodzi 4-8 młodych w miocie. Po 50-54 dniach są przestawiane na pokarm stały. Po 61-68 dniach osiągają wielkość dorosłych i rodzina się rozpada.

młody tchórz marmurkowy ( Vormela peregusna ) - Mińsk Zoo

Opisane podgatunki :

- Vormela peregusna alpherakii - europejska część Rosji, obszary wokół Morza Kaspijskiego, Turkiestan, Iran, Afganistan, Pakistan - zagrożony

- Vormela peregusna euxina - Rumunia - krytycznie zagrożony

- Vormela peregusna negans - Pustynia Ordos, Neimenggu, Shensi ( Chiny ), Mongolia Wewnętrzna

- Vormela peregusna pallidor - Semireche, Kopal ( Kirgizja )

- Vormela peregusna peregusna - Rumunia, Bułgaria, Bałkany, Turcja, Ukraina, Rosja do zachodniej Syberii

- Vormela peregusna syriaca - Syria, Liban, Izrael

- Vormela peregusna intermedia - Kaukaz do rzeki Terek - zagrożony

- Vormela peregusna koshewnikowi - Turkiestan, Turkmenia, okolice Aszchabadu

- Vormela peregusna obskura - Dolina Vakhsha, Tadżykistan - zagrożony

- Vormela peregusna ornata - okolice jeziora Bajkał, wschodnia Syberia

- Vormela peregusna sarmatica - Samara, dorzecze Wołgi, południowa Rosja

- Vormela peregusna tedschenika - Turkmenistan, Turkmenia ( Tedzhensk )

Vormela peregusna - Magdeburg Zoo

portret tchórza marmurkowego ( Vormela peregusna )

Główne zagrożenia dla gatunku :

- degradacja i niszczenie naturalnego środowiska

- utrata siedlisk

- zanik naturalnej zdobyczy 

- rozwój rolnictwa

- kłusownictwo dla futra

Tchórz marmurkowy w większości krajów na terenie których występuje jest objęty ochroną.

Objęty Europejską Kampanią - Drapieżniki Europy - Życie obok drapieżników 2009/2010.

W Polsce nie występuje.

tchórz marmurkowy ( Vormela peregusna ) - Magdeburg Zoo

W ogrodach zoologicznych rzadko i sporadycznie. Wymaga przestronnej i suchej woliery. Trzymany jest pojedynczo. Rozmnażany systematycznie w ogrodzie zoologicznym w Magdeburgu.

W Polsce zobaczyć go można w Nowym Zoo w Poznaniu.







Koszatka ( Dryomys nitedula ) gryzoń z popielicowatych ( pilchowatych ) ( Gliridae ).


Występuje w środkowo-wschodniej i południowej Europie, północno-wschodniej i zachodniej Azji od Iranu i Afganistanu po Mongolię i północne Chiny.

Zamieszkuje lasy iglaste, liściaste i mieszane. W górach do strefy kosodrzewiny.

koszatka ( Dryomys nitedula ) 

Żyje w parach lub samotnie. Aktywna w nocy, prowadzi nadrzewny tryb życia. Gniazda buduje w dziuplach, gniazdach ptasich, szczelinach skalnych, skrzynkach dla ptaków. Jest to budowla kulistego kształtu wyścielana liśćmi i mchami, czasami sierścią innych zwierząt.

Zapada w sen zimowy  od października do kwietnia. Kryjówki, które wybiera na okres zimowy to dziuple lub jamy pod korzeniami starych drzew. Gromadzi zapasy, które zjada w momencie przebudzenia ze snu zimowego.

  portret koszatki ( Dryomys nitedula )

małe koszatki ( Dryomys nitedula ) w budce lęgowej

Ciąża trwa 21-30 dni. Samica rodzi 2-6 młodych w miocie. W sezonie może mieć dwa mioty. Samiec opiekuje się samicą i potomstwem. Po 4 tygodniach młode przechodzą na pokarm stały.

 rycina koszatki ( Dryomys nitedula )

Opisane podgatunki :

- Dryomys nitedula angelus - południowy Kazachstan, północny Turkiestan, rosyjskie Góry Tien Shan, okolice Przewalska
- Dryomys nitedula aspromontis - Włochy, Gambarie d'Aspromonte, Kalabria
- Dryomys nitedula carpathicus - Europa Środkowa, Górny Śląsk
- Dryomys nitedula bilkiewiczi - 
- Dryomys nitedula caucasicus - Kaukaz
- Dryomys nitedula dagestanicus - Dagestan
- Dryomys nitedula diamesus - Bałkany do Kosowa
- Dryomys nitedula dryas - dorzecze Wołgi
- Dryomys nitedula intermedius - wschodnie Alpy, Austria, Węgry, Bałkany
- Dryomys nitedula kurdistanicus - Kurdystan, zachodni Azerbejdżan, południowo-wschodni Kaukaz
- Dryomys nitedula milleri - Chiny, Góry Bogdo-Ola, Xinjang, Dżungaria
- Dryomys nitedula nitedula - europejska część Rosji, Rumunia
- Dryomys nitedula obolenskii - europejska część Rosji, Ukraina
- Dryomys nitedula ognevi - południowy Dagestan, Kaukaz
- Dryomys nitedula pallidus - Uzbekistan, Kazachstan, Kurdystan, Góry Karatau
- Dryomys nitedula phrygius - Azja Mniejsza
- Dryomys nitedula pictus - na południe od Morza Kaspijskiego, północny Iran, Armenia
- Dryomys nitedula ravijojla - Macedonia
- Dryomys nitedula robustus - Bułgaria
- Dryomys nitedula saxatilis - wschodni Pamir ( Tadżykistan )
- Dryomys nitedula tanaiticus - Rosja
- Dryomys nitedula tichomirovi - Gruzja
- Dryomys nitedula wingei - Grecja

  Dryomys nitedula carpathicus

W Polsce rzadka, występuje wyspowo we wschodniej i południowej części kraju.

Objęta ochroną gatunkową.

koszatka ( Dryomys nitedula )

Główne zagrożenia :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- wycinanie starych drzewostanów

- utrata siedlisk

- izolowane populacje 

- brak połączeń korytarzami leśnymi z innymi terenami zasiedlonymi przez gatunek

Dryomys nitedula

W warunkach wiwaryjnych trzymane w ogrodach zoologicznych, eksponujących drobne ssaki. W warunkach zoo nie zapada w sen zimowy. Potrzebuje przestronnej woliery.

koszatka ( Dryomys nitedula ) w gnieździe

rycina - koszatka ( Dryomys nitedula )

Orzesznica ( Muscardinus avellanarius ) gryzoń z rodziny popielicowatych ( pilchowatych ). Endemit dla Europy.

Występuje w Europie od Wysp Brytyjskich po zachodnią Rosję. Na północy jej zasięg sięga do południowej Szwecji.

Zamieszkuje lasy o starym drzewostanie i większe zadrzewienia, zarośla i zakrzewienia. Preferuje zarośla leszczynowe.

orzesznica ( Muscardinus avellanarius )

Prowadzi nocny tryb życia. Dzień przesypia w wybudowanym przez siebie gnieździe. Buduje dwa typy gniazd : lęgowe z jednym wejściem, nisko umieszczone nad ziemią i bardzo starannie zbudowane i wyścielone oraz dzienne mniej starannie wykonane i umieszczone wyżej.

gniazdo orzesznicy ( Muscardinus avellanarius )

Zapada w sen zimowy od października do początku kwietnia.

Odżywia się głównie orzechami, nasionami buka, żołędziami oraz jagodami i owocami a także owadami.

Po ciąży trwającej około 4 tygodni, samica rodzi 1-7 młodych. W sezonie może mieć dwa mioty. Po miesiącu młode przechodzą na pokarm stały, w wieku 6 tygodni usamodzielniają się.

śpiąca orzesznica ( Muscardinus avellanarius ) w dziennym gnieździe

Opisane podgatunki :

- Muscardinus avellanarius avellanarius - od Wysp Brytyjskich po europejską część Rosji
- Muscardinus avellanarius anglicus - Wielka Brytania ( oprócz Szkocji i Irlandii Północnej ) - zagrożony
- Muscardinus avellanarius corilinum - Szwajcaria - zagrożony
- Muscardinus avellanarius kroecki - Bułgaria
- Muscardinus avellanarius muscardinus - Niemcy
- Muscardinus avellanarius niveus - Abruzzy ( Włochy ) - zagrożony
- Muscardinus avellanarius pulcher - Sycylia - zagrożony
- Muscardinus avellanarius speciocus - środkowe i północne Włochy - zagrożony
- Muscardinus avellanarius trapezius - północna Azja Mniejsza, Turcja
- Muscardinus avellanarius zeus - Grecja 

W Polsce występuje prawdopodobnie na terenie całego kraju? Najliczniej można ją spotkać w południowo-wschodniej i południowej części kraju. Brak jakichkolwiek danych o jej występowaniu na terenie Pomorza Środkowego i Gdańskiego. Lokalnie może być gatunkiem bardzo rzadkim.

Podlega ścisłej ochronie.

Główne zagrożenia dla gatunku :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- wycinanie zarośli i zakrzewień leśnych

- utrata siedlisk

- izolowane populacje 

- brak korytarzy migracyjnych

orzesznica ( Muscardinus avellanarius ) w gnieździe z młodymi

W warunkach wiwaryjnych - brak danych.

Popielica ( Glis glis ) gryzoń z rodziny popielicowatych ( pilchowatych ) ( Gliridae ).

Opisywana też jako ( Myoxus glis ) a cała rodzina jako ( Myoxidae ). 

Występuje w Środkowej, Południowej i Wschodniej aż po Wołgę, na Kaukazie, w północnej Azji Mniejszej, w Iranie i Turkiestanie.

Zamieszkuje stare lasy liściaste i mieszane o zwartych koronach drzew.

popielica ( Glis glis ) w gnieździe 

Aktywna w nocy, prowadzi nadrzewny tryb życia. Dzień przesypia w kryjówkach ( dziuple, skrzynki lęgowe, gniazda ptaków ). Na ziemię schodzi sporadycznie, jedynie w czasie poszukiwań schronienia na hibernację robi to częściej. Okres hibernacji trwa od końca lata - początku jesieni ( koniec sierpnia - początek września ) do pełni wiosny ( maj - początek czerwca ). Na schronienie wybiera jamy pomiędzy korzeniami drzew. Zakopuje się w niej na głębokość 30-50 cm. Zimuje pojedynczo lub rzadziej w grupie ( samica z młodymi ).

popielica ( Glis glis )

Odżywia się nasionami i owocami drzew, pączkami i młodymi liśćmi, nie gardzi też owadami czy jajami i pisklętami ptaków.

Ruja odbywa się w czerwcu, samica po ciąży trwającej 45-50 dni, rodzi w sierpniu od 2-11 młodych.

Rozród popielic jest uzależniony od bazy pokarmowej. Po około 30 dniach młode opuszczają gniazdo.

popielica ( Glis glis ) w warunkach zoo

Opisane podgatunki :

- Glis glis glis - Europa ( od Francji po europejską część Rosji )
- Glis glis abrotti - południowe Włochy - zagrożony
- Glis glis argenteus - Kreta - zagrożony
- Glis glis caspicus - Transcaspia
- Glis glis caspius - okolice Morza Kaspijskiego, Turkmenia, Zakaukazie
- Glis glis gabrutti - Rosja
- Glis glis germanik - Niemcy
- Glis glis insularis - Sycylia - zagrożony
- Glis glis intermedius - Abruzzy ( Włochy ), południowo-wschodnia Serbia, Kosowo
- Glis glis italicus - Włochy, Słowenia
- Glis glis melonii - Sardynia, Korsyka - zagrożony
- Glis glis minutus - Serbia, Kosowo, Bułgaria
- Glis glis orientalis - Azja Mniejsza, Góry Alan Dagh,  od południowego Kaukazu po Palestynę
- Glis glis persicus - południowe brzegi Morza Kaspijskiego, Iran
- Glis glis petruccii - Iran
- Glis glis pindicus - Grecja
- Glis glis postus - Chorwacja
- Glis glis pyrenaicus - Pireneje ( Francja i Hiszpania )
- Glis glis spoliatus - Turcja
- Glis glis tschetshenicus - Armenia, Czeczenia, Kaukaz
- Glis glis vagneri - Bałkany
- Glis glis vulgaris - Niemcy 

Glis glis

W Polsce występuje w górach i na pogórzu, w województwie świętokrzyskim i w południowej części Lubelszczyzny. Wszędzie jest gatunkiem rzadkim.

Objęta jest ochroną gatunkową.

Realizowano dwa projekty reintrodukcji tego gatunku.

Pierwszy na terenie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego - realizowany przez Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody " Salamandra " i Uniwersytet im. A.Mickiewicza w Poznaniu.

Polegał on na rozszerzeniu stanowisk występowania tego gatunku na terenie Parku.

Drugi projekt prowadzony jest w pod szczecińskiej Puszczy Bukowej od 2003 roku, kiedy to wypuszczono 25 osobników, w kolejnych latach 20-30 zwierząt. Badania wykazały, że w nowym miejscu popielica radzi sobie bardzo dobrze. 

W 2005 roku Towarzystwo Przyrodnicze " Bocian " rozwiesiło na terenie Kielecczyzny i Radomszczyzny budki lęgowe dla popielic. Eksperyment ten trwający do dziś pomógł zniwelować braki naturalnych kryjówek ( dziuple ).

popielica ( Glis glis )

Główne zagrożenia :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- wycinanie starego drzewostanu

- utrata siedlisk

- izolowane populacje

- brak połączeń korytarzowych ( migracyjnych )

 popielica ( Glis glis ) w warunkach wiwaryjnych

W warunkach ogrodów zoologicznych tylko w tych ogrodach, które prezentują lokalną faunę ( Europa ) lub małe ssaki. Potrzebuje przestronnej woliery, dobrze zabudowanej konarami drzew z otworami lub budkami lęgowymi. W niewoli w temperaturze pokojowej ( około 18-19 stopni Celsjusza ) nie zapada w stan hibernacji. Trzymana jest pojedynczo lub w małych grupach ( 3-5 osobników ). W celu rozmnożenia wprowadza się ją w stan hibernacji.

 młode popielice ( Glis glis ) po opuszczeniu gniazda

Żołędnica ( Eliomys quercinus ) gryzoń z rodziny popielicowatych ( pilchowatych ) ( Gliridae ).

Występuje w zachodniej, środkowej i południowej Europie oraz Afryce Północnej.

Zamieszkuje lasy iglaste, liściaste i mieszane o starym drzewostanie.

żołędnica ( Eliomys quercinus )

Aktywna w nocy, prowadzi naziemny tryb życia, chociaż dobrze wspina się po drzewach. Kryjówki zakłada w dziuplach, gniazdach ptasich, skrzynkach lęgowych, opuszczonych lisich jamach, szczelinach skalnych.

Na okres zimy zapada w sen od września - października do końca kwietnia - początku maja. Gromadzi zapasy, które zjada zaraz po przebudzeniu.

Eliomys quercinus w czasie poszukiwań pokarmu

Odżywia się żołędziami, buczyną, orzechami, jagodami, owocami a także owadami i ich larwami. Zdarza się, że zjada także pisklęta ptaków i ich jaja.

rycina - żołędnica ( Eliomys quercinus )

Po ciąży trwającej 23 dni, samica rodzi 2-6 młodych. W sezonie jest tylko jeden miot. Po 4 tygodniach młode przechodzą na pokarm stały.

Eliomys quercinus 

Opisane podgatunki :

- Eliomys quercinus amori

- Eliomys quercinus cincticauda

- Eliomys quercinus dalmaticus

- Eliomys quercinus dichrurus

- Eliomys quercinus gotthardus

- Eliomys quercinus gymnesicus

- Eliomys quercinus hamiltoni

- Eliomys quercinus hortualis

- Eliomys quercinus jurrasicus 

- Eliomys quercinus liparensis

- Eliomys quercinus lusitanica

- Eliomys quercinus nitela

- Eliomys quercinus ophiusae

- Eliomys quercinus pallidus

- Eliomys quercinus quercinus

- Eliomys quercinus sardus

- Eliomys quercinus superans

- Eliomys quercinus valverdei

W Polsce bardzo rzadka.Występuje prawdopodobnie w Sudetach i Karpatach ? W latach 60-tych XX wieku obserwowana w Pienińskim Parku Narodowym, współcześnie w Babiogórskim Parku Narodowym.

Objęta ochroną gatunkową.

Główne zagrożenia :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- wycinanie starego drzewostanu

- utrata siedlisk

- izolowane populacje

- brak korytarzy migracyjnych

- urbanizacja

W warunkach wiwaryjnych - chów i hodowla jak koszatki i popielicy.

Bobak, świstak stepowy ( Marmota bobak ) gryzoń z rodziny wiewiórkowatych.

Występuje od Europy Wschodniej aż po północny Kazachstan.

Zamieszkuje stepy a także łąki i obrzeżą pól uprawnych. Spotkać go można na nasypach kolejowych i drogowych.

bobak ( Marmota bobak ) - ogród zoologiczny w Pilźnie ( Czechy )

Żyje w monogamicznych grupach rodzinnych składających się 2-5 dorosłych i 2-6 młodych. Grupy rodzinne tworzą kolonię, podzielone na terytoria poszczególnych klanów. Na 1 km kwadratowym może mieszkać 15 rodzin. Kopie nory i systemy korytarzy z komorami sypialnymi i lęgowymi.

Aktywny w ciągu dnia, szczyt aktywności w godzinach porannych i późno popołudniowych oraz o zmierzchu. Każda rodzina wystawia w czasie poszukiwania pokarmu 1-2 strażników, którzy alarmują pozostałych członków o ewentualnym zagrożeniu. Osobnik pozostający na straży wydaje wysoki świst.

  Marmota bobak bobak

Okres hibernacji trwa od połowy października do kwietnia.

Odżywia się trawami i roślinnością stepową. Zdarza się, że odżywia się też uprawami rolnymi - głównie warzywami i słonecznikiem.

 Marmota bobak

Ruja po okresie hibernacji. Ciąża trwa 40-42 dni. Samica rodzi 1-6 młodych w miocie. Samica przebywa z młodymi w norze około 30 dni. W wieku 30-35 dni młode przechodzą na stały pokarm.

Opisane podgatunki :

- Marmota bobak arctomys - Ukraina - zagrożony

- Marmota bobak bobak - stepy europejskiej części Rosji

- Marmota bobak kozlovi - region Saratowa

- Marmota bobak tschaganensis - stepy nad rzeką Ural, Ural Południowy, Transuralia, Kazachstan Północny

bobak ( Marmota bobak ) - samica z młodymi

W Polsce nie występuje.

Na bobaka polowano głównie dla skóry i mięsa. W 1915 roku w stepie Streletskaya złowiono 40 000 tych gryzoni w jednym sezonie łowieckim. W latach 20 i 30 - tych XX wieku, w czasie okresów Wielkiego Głodu w byłym Z.S.R.R. stanowił podstawę wyżywienia mieszkańców Ukrainy, Rosji i Kazachstanu.

W obecnym czasie polowanie jest zabronione w wielu regionach Rosji oraz pobliskich krajach.

Główne zagrożenia :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata siedlisk

- nadmierny wypas zwierząt domowych

- chemizacja i mechanizacja rolnictwa

- powiększanie się areału rolniczego

- kłusownictwo dla mięsa i skóry

Marmota bobak w warunkach ogrodu zoologicznego

W ogrodach zoologicznych rzadko i sporadycznie. Niewiele placówek decyduje się na hodowlę tego sympatycznego gryzonia. Potrzebuje przestronnej woliery o naturalnym lub sztucznym podłożu, zabezpieczonej od góry przed ewentualnymi atakami ptaków drapieżnych.

Świstak, świstak alpejski ( Marmota marmota ) gryzoń z rodziny wiewiórkowatych.

Występuje w Alpach i Tatrach ( Europa Zachodnia i Środkowa ).

Introdukowany w  Pirenejach.

Zamieszkuje górskie stoki, 400-500 m powyżej linii lasu.

młode świstaki ( Marmota marmota ) podczas zabawy

Żyje w monogamicznych grupach rodzinnych, składających się z pary rodzicielskiej oraz grupy ich młodych w różnym wieku ( 15-20 osobników ). Grupy rodzinne tworzą kolonię, podzielone na terytoria poszczególnych klanów. Kopie nory w ziemi i w zmarzlinie.

Aktywny w ciągu dnia, szczyt aktywności przejawia w godzinach przedpołudniowych i popołudniowych.

Na zimę zapada w sen zimowy od połowy października do początku maja.

Marmota marmota podczas szykowania nory do hibernacji

Każda rodzina oznacza swoje terytorium smarując wydzieliną z gruczołów policzkowych skały i drzewa. Jeśli obcy osobnik przekroczy granicę terytorium rodziny, dochodzi do walki, podczas której używana jest cuchnąca substancja z gruczołów odbytowych.
W czasie poszukiwania pokarmu, jeden z członków rodziny pozostaje na straży, wypatrując ewentualne niebezpieczeństwo. W momencie zagrożenia wydaje wysoki świst. W tym momencie pozostali członkowie grupy zmykają do kryjówek.

świstak ( Marmota marmota ) - Zoologischer Garten i Akwarium Berlin

Odżywia się głównie liśćmi i kwiatami, najchętniej spożywa miękkie części roślin.

Po okresie hibernacji rozpoczyna się ruja. Zależy ona od wagi dominującego samca. Zdarza się, że w jednym roku samiec z grupy nie kryje wcale samicy. Jest to związane z brakami pokarmowymi w poprzednim sezonie.

Ciąża trwa około 33-34 dni. Miot składa się z 1-7 młodych. Młode po urodzeniu przebywają z matką około 40 dni w norze. Po opuszczeniu nory przechodzą na pokarm stały.

Marmota marmota - Hellabrunn Tierpark Munchener

Opisane podgatunki :

- Marmota marmota latirostris - Tatry ( Polska, Czechy ) - zagrożony

- Marmota marmota marmota - Alpy, Karpaty

W Polsce występuje w Tatrach. Jest objęty ochroną gatunkową.

Na świstaka polowano dla jego sadła i skóry. Obecnie wszędzie, gdzie występuje jest objęty ochroną.

świstak ( Marmota marmota )

Główne zagrożenia dla gatunku :

- nadmierny ruch turystyczny

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- nadmierny wypas zwierząt domowych

- kłusownictwo ( sadło, skóra )

młode Marmota marmota latirostris

W warunkach wiwaryjnych rzadko i sporadycznie. Niewiele ogrodów zoologicznych decyduje się na hodowlę tego gryzonia. Potrzebuje przestronnej woliery o naturalnym lub sztucznym podłożu, zabezpieczonej od góry przed ewentualnymi atakami ptaków drapieżnych. Dość głęboko zabezpieczonej ponieważ mieszkańcy to dobrzy kopacze. Trzyma się grupę rodzinną.

Marmota marmota latirostris - strażnik - obserwator

Marmota marmota latirostris