Jeżozwierze Starego Świata. Rodzina Hystricidae - przegląd gatunków. Część I.

Jeżozwierze to duże, krępe i wolno poruszające się zwierzęta. Ich główną obroną są kolce.
Należą do rzędu gryzoni ( Rodentia ).
Największe mogą ważyć ponad 25 kg ale inne 1 - 2 kg. Są stopochodne czyli stawiają całą stopę na ziemi podczas wędrówki.

jeżozwierz indyjski ( Hystrix indica ) - zoo Wrocław

Występują w południowej Europie, Afryce i Azji. Obserwowane nawet w Polsce ( Dolny Śląsk ) ale były to prawdopodobnie osobniki, które uciekły z prywatnej hodowli albo przywędrowały z południa Europy.

Zamieszkują różnorodne środowiska : lasy i ich obrzeża ( zarówno tropikalne jak i umiarkowane ), sawanny, stepy, różnego rodzaju zarośla, busz, makia, półpustynie i pustynie, łąki, tereny rolnicze - pola uprawne, plantacje, winnice, ogrody itp.

Aktywne głównie od zmierzchu do świtu, czasami za dnia w ciągu całego roku.

Żyją samotnie, w monogamicznych parach lub w niewielkich grupach, czasami w większych do 20 osobników ( jeżatka afrykańska - Atherurus africanus ).

jeżatka afrykańska ( Atherurus africanus )

Na kryjówki wybierają wykopane własne nory lub przywłaszczone innych gatunków i zmodyfikowane do własnych potrzeb. Również jamy pod korzeniami drzew, dziuple u podstawy drzewa, naturalne jaskinie, szczeliny skalne, termitiery, wykroty i powalone drzewa.

Są gatunkami naziemnymi, tylko nie które się wspinają ale wszystkie dobrze pływają.

W górach docierają do wysokości 2500 - 3000 m n.p.m.

jeżozwierz grzebieniasty ( Hystrix africaeaustralis )

Kolce są to przekształcone ostre włosy. Na ich końcach znajdują się dodatkowo drobne harpuniki lub ząbki. Harpuniki otwierają się w ciele napastnika a ząbki przecinają jego skórę. Zwierzę wie o tej broni i świetnie ją wykorzystuje do obrony. W momencie ataku odwraca się tyłem, bo na grzbiecie i na ogonie ma największą liczbę kolców. Kolce stawia do góry, na sztorc i uderza ogonem bardzo silnie o ziemię. Kolec, który wbije się w ciało napastnika zostaje w nim na zawsze. Kolce, które zostają utracone szybko odrastają. Jeżozwierz nie rzuca w kierunku napastnika kolców jak to dawniej uważano. Jest to mit prawdopodobnie pochodzący ze starożytności lub średniowiecza. Rany odniesione kolcami przez napastnika trudno i długo się goją. Dlatego wiele drapieżników, nawet dużych jak lwy czy lamparty omija jeżozwierza. Chociaż i wśród nich zdarzają się wyspecjalizowani specjaliści, którzy potrafią bez szkody dla siebie upolować tego gryzonia np. lwy z Namibii czy lamparty z okolic Mt. Kenya. Kolce są puste i wypełnione powietrzem dla tego są lekkie, bo jeśli byłyby pełne to jeżozwierz pod ich ciężarem nie biegałby lecz pełzał. Mogą mieć 35 i więcej cm długości. W czasie wstrząsania nimi grzechoczą co też jest informacją dla potencjalnych drapieżnika. U skąpokolca malajskiego ( Trichys fasciculata ) kolce są krótkie, spłaszczone a nawet słabo rozwinięte.

lampart ( Panthera pardus ) atakujący jeżozwierza grzebieniastego ( Hystrix africaeaustralis ) 

    jeżozwierz indyjski ( Hystrix indica )

Wszystkie gatunki są roślinożerne. Zjadają wszelki możliwy pokarm roślinny ( kłącza, bulwy, korzenie, cebule, korę i liście drzew i krzewów, trawy, zioła, łodygi, owoce, jagody, nasiona, młode gałązki drzew i krzewów, kwiaty i ich pąki, itp. ). Jedzą również padlinę, bezkręgowce czy drobne kręgowce oraz gryzą kości ( dla fosforu i wapnia ). Zjadają też warstwę kambium drzew.

Rozmnażają się w ciągu całego roku. 1 - 2 mioty. 

System krycia monogamiczny. Samiec przystępuje do kopulacji po uzyskaniu wyraźnej zgody od samicy. Często towarzyszą temu zaloty i specyficzny taniec. Samica musi mu ułatwić zadanie kładąc ściśle kolce po sobie. 

Ciąża trwa 100 - 110 dni ( średnia długość ). Samica rodzi 1 - 2 młode, które rodzą się już z kolcami, które są miękkie i twardnieją od kilku godzin do tygodnia. Mają otwarte oczy i posiadają zęby.

Odstawienie następuje po 3 - 4 miesiącach, ale samica opiekuje się młodym jeszcze przez 3 - 5 miesięcy.

Dojrzałość płciową uzyskują do 2 roku życia.

W niewoli dożywają do 23 i więcej lat.

  jeżozwierz afrykański ( Hystrix cristata )

Większość gatunków uznawanych jest za nie zagrożone, jedynie jeżozwierz filipiński ( Hystrix pumila ) uznawany jest za zagrożony.

Na jeżozwierze poluje się głównie dla mięsa i kolców. Kolce wykorzystywane są jako spławiki, ozdoby i talizmany.

Na terenach rolniczych uważany za szkodnika upraw rolnych.

Rejestrowane z wielu obszarów chronionych.

  jeżozwierz filipiński ( Hystrix pumila )

W niewoli - często trzymane są różne gatunki.

Jako zwierzęta o dziwnym futrze cieszą się od wieków popularnością w menażeriach królewskich czy magnackich. Jest zresztą wizerunek jeżozwierza na arrasie wawelskim.

Wymagają wybiegów z kryjówkami, w których mogą się schronić. Nie trzyma się ich na otwartych wybiegach ze względu na kolce, które zwiedzający chcieliby pozyskać. 

Trzymane zwykle w niewielkich grupach lub parach.

Żywienie i opieka nie są trudne. Nie wymagają ogrzewanych pomieszczeń.

Do rodziny Hystricidae należą :

Rodzaj Hystrix

- jeżozwierz grzebieniasty ( Hystrix africaeaustralis )

- jeżozwierz malajski ( Hystrix brachyura )

- jeżozwierz grubokolcy ( Hystrix crassispinis )

- jeżozwierz afrykański ( Hystrix cristata )

- jeżozwierz indyjski ( Hystrix indica )

- jeżozwierz jawajski ( Hystrix javanica )

- jeżozwierz filipiński ( Hystrix pumila )

- jeżozwierz sumatrzański ( Hystrix sumatrae )

Rodzaj Trichys 

- skąpolec malajski ( Trichys fasciculata )

Rodzaj Atherurus 

- jeżatka afrykańska ( Atherurus africanus )

- jeżatka długoogonowa ( Atherurus macrourus )

  jeżozwierz malajski ( Hystrix brachyura )

jeżozwierz jawajski ( Hystrix javanica )

jeżatka długoogonowa ( Atherurus macrourus )

jeżozwierz afrykański ( Hystrix cristata ) na typowym wybiegu dla jeżozwierzy w zoo

  

Opracowano na podstawie:

animaldiversity, arkive, iucn, planet-mammiferes, waza, wikipedia, wwf i wiedzy własnej.

Ryciny i zdjęcia zamieszczono w celach dydaktycznych, informacyjnych i szkoleniowych.