Scandetia - wiewióreczniki, tupaje, ryjówki drzewne. Przegląd gatunków. Część VI

Rodzina : Tupaiidae

Rodzaj : Tupaia

Wiewiórecznik nikobarski, tupaja nikobarska ( Tupaia nicobarica ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae.

Występuje w Azji Południowej ( Nikobary - Nikobar Duży i Nikobar Mały, na południowy-wschód od Półwyspu Indyjskiego ). Prawdopodobnie wyspy Andamany?

Zamieszkuje nizinne lasy tropikalne od poziomu morza do wysokości 1000 m n.p.m.

  wiewiórecznik nikobarski ( Tupaia nicobarica ) - osobnik na drzewie

Jak wszystkie gatunki z tej rodziny aktywny w ciągu dnia i w ciągu całego roku.

Żyje samotnie lub w parach. Prowadzi częściowo nadrzewny tryb życia. 

Wykorzystuje niższe i średnie wysokości, rzadko wspinając się w korony drzew tworzących zwarty baldachim. Część swojej aktywności spędza w gęstych zaroślach lub poszyciu na dnie lasu.

Jest terytorialny, rewir oznakowany wydzieliną gruczołów zapachowych, kałem i moczem.

Osobnik lub para broni rewiru przed intruzami.

Buduje gniazdo z miękkiego materiału roślinnego, które umieszcza w dziupli drzewa, na grubym konarze lub zagłębieniu przy pniu drzewa.

Porusza się zwinnie i szybko. W czasie żerowania często przysiada na tylnych kończynach.

Do komunikacji używa sygnałów chemicznych, dotyku i wokalizy.

Odżywia się pokarmem zwierzęcym ale nie gardzi owocami i jagodami.

Sezon rozrodczy w ciągu całego roku. System krycia monogamiczny.

2 - 3 mioty w roku. Ciąża trwa do 52 dni. Samica rodzi 1 - 4 młode.

Samiec nie uczestniczy w opiece nad młodymi.

Żyje prawdopodobnie 8 - 9 lat.

Opisane podgatunki :

- Tupaia nicobarica nicobarica - Nikobar Duży

- Tupaia nicobara surda - Nikobar Mały, wyspy Andamany?

Gatunek uznawany za zagrożony ze względu na ograniczony zasięg, który jest mniejszy niż około 1000 km2, następuje również drastyczny spadek jakości i obszar dostępnego siedliska. Lokalnie w odpowiednim siedlisku jest dość powszechna.

Główne zagrożenie stanowi utrata i fragmentacja siedlisk oraz drapieżnictwo kotów i psów domowych.

Ujęty w Załączniku CITES II.

Rejestrowany z kilku chronionych obszarów w tym z : Galathea Campbell National Park.

Sugeruje się potrzebę monitorowania gatunku.

W niewoli - brak danych.

Prawdopodobnie hodowany przez miejscową ludność. 

Wiewiórecznik palawański, tupaja palawańska ( Tupaia palawanensis ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae. Synonim Tupaia ferruginea palawanensis.

Występuje w Azji Wschodniej ( Filipiny - wyspa Palawan ). Endemit dla Filipin.

Zamieszkuje pierwotny i wtórny nizinny las, zarośla i zakrzewienia, tereny rolnicze i plantacje nerkowca i palmy kokosowej od pozimu morza do wysokości 1400 m n.p.m.

  wiewiórecznik palawański ( Tupaia palawanensis ) - osobnik w zoo Avilon ( Rodriquez - Filipiny )

Aktywny w ciągu dnia i całego roku. Szczyt aktywności : godziny przedpołudniowe i późnopopołudniowe.

Żyje samotnie lub w monogamicznej parze, czasami w niewielkiej grupie ( para i potomstwo ).

Jest terytorialny, rewir samca jest nieco większy niż rewir samicy ale oba nakładają się na siebie. Rewir jest oznaczony wydzieliną zapachowych, kałem i moczem. Terytorium jest bronione przed intruzami.

Prowadzi częściowo nadrzewny tryb życia ale wykorzystuje niższe i średnie wysokości. Jednak najczęściej przebywa na ziemi, gdzie poszukuje pokarmu w zaroślach lub poszyciu na dnie lasu.

Buduje dwa rodzaje gniazd : lęgowe i do odpoczynku. Jest to budowla z miękkiego materiału roślinnego. Umieszcza je w dziupli drzewa, w rozwidleniu gałęzi lub konaru czy w zagłębieniu przy pniu drzewa.

W czasie poszukiwań pokarmu wykorzystuje chwytne kończyny przednie do chwytania ofiar ( np. przelatujące owady ) i dostarczania ich do pyszczka.

Do komunikacji używa sygnałów chemicznych ( wydzielina gruczołów zapachowych, kał, mocz ), wizualnych ( postawa ciała i pozycjonowanie ogona ), dotyku i wokalizy ( w momencie zagrożenia lub przegonienia intruza ).

Odżywia się głównie owadami i ich larwami ale także innymi bezkręgowcami. Zjada również owoce i jagody.

Sezon rozrodczy w ciągu całego roku. System krycia monogamiczny.

Samica buduje gniazdo lęgowe, które oznacza wydzieliną gruczołów zapachowych. Zapobiega to niepożądanym wizytom zarówno samca jak i innych osobników tego samego gatunku. 

Ciąża trwa 40 - 52 dni, samica rodzi 1 - 4 młode w miocie ( średnio 2 ). 2 - 3 mioty w sezonie.

Młode rodzą się głuche, gołe, ślepe i bezradne. Samica karmi je mlekiem o dużej zawartości tłuszczu, co 48 godzin przez 5 - 10 minut. Młode po 10 dniach słyszą a po 20 otwierają oczy.

W wieku 5 - 5,5 tygodnia są odstawiane i przypominają miniatury dorosłych osobników.

Przenoszą się w tym czasie do gniazda pary i przebywają z nią 1 - 3 tygodnie. Po tym okresie są przeganiane.

Żyje około 10 - 12 lat.

Opisane podgatunki :

- Tupaia palawanensis palawanensis - wyspa Palawan ( Filipiny )

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na prawdopodobieństwo dużych populacji, pewien stopień tolerancji na modyfikację siedlisk oraz małe prawdopodobieństwo drastycznego spadku kwalifikującego gatunek w bardziej zagrożonych kategoriach.

Dawniej zawarty jako podgatunek Tupaia glis ( Corbet i Hill 1992 ).

Traktowany jako odrębny gatunek ( Helgen 2005 ), nie zawiera Tupaia moellendorffi, który jest samodzielnym gatunkiem ( Helgen 2005 ).

Lokalna gęstość jest zróżnicowana między pozornie podobnymi siedliskami ( Esselstyn & wsp. 2004 ).

W chwili obecnej brak widocznych zagrożeń dla tego gatunku.

Ujęty w Załączniku CITES II.

Rejestrowany z kilku obszarów chronionych.

Sugeruje się monitorowanie gatunku.

W niewoli.

Ogrody zoologiczne na Filipinach.

Hodowany czasami przez miejscową ludność jako tępiciel owadów. 

Wiewiórecznik malowany, tupaja malowana ( Tupaia picta ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae.

Występuje w Azji Południowo-Wschodniej ( Borneo - środkowy i wschodni Kalimantan, północny Sarawak, Brunei ). Endemit dla Borneo.

Zamieszkuje pierwotne i wtórne nizinne tropikalne lasy, czasami na starszych plantacjach od poziomu morza do 1000 m n.p.m.

Aktywny w ciągu dnia i całego roku. Żyje samotnie, w monogamicznej parze lub w niewielkiej grupie ( para i potomstwo ).

Jest terytorialny, rewiry samca i samicy pokrywają się i są oznakowane wydzieliną gruczołów zapachowych, kałem i moczem. Para wspólnie broni terytorium przed intruzami.

Buduje dwa rodzaje gniazd z miękkiego materiału roślinnego. Gniazdo umieszcza w dziupli drzewa, w rozwidleniu gałęzi, w zagłębieniu przy pniu drzewa czy bezpośrednio na konarze.

Prowadzi częściowo nadrzewny tryb życia. Wykorzystuje średnie i niższe wysokości, rzadko wspinając się w korony drzew tworzące zwarty baldachim.

Potrafi poruszać i wspinać się po spodniej części konaru lub gałęzi. Jednak większość swojej aktywności spędza na ziemi buszując wśród zarośli lub w poszyciu na dnie lasu.

W czasie żerowania często przysiada na tylnych kończynach.

W komunikacji używa sygnałów zapachowych, wizualnych, wokalizy i dotyku.

Odżywia się głównie owadami i ich larwami, różnymi innymi bezkręgowcami czy drobnymi kręgowcami. Zjada też miękkie części owoców i jagód odrzucając włókna.

Sezon rozrodczy w ciągu całego roku. System krycia monogamiczny.

Ciąża trwa 45 - 52 dni. Samica buduje gniazdo, które oznacza wydzieliną gruczołów zapachowych. Zapach odstrasza zarówno samca jak i inne osobniki tego gatunku.

Samica rodzi 1 - 4 młode w miocie. W sezonie może być 2 - 3 mioty.

Młode rodzą się gołe, ślepe i bezradne. Są karmione mlekiem co 48 godzin w ciągu 36 dni.

Po tym okresie przypominają miniatury dorosłych osobników. Przenoszą się do gniazda pary skąd po 2 - 3 tygodniach od odstawienia są przeganiane.

Opisane podgatunki :

- Tupaia picta fuscior - Borneo ( wybrzeże wschodniego Kalimantanu )

- Tupaia picta picta - północno-zachodnie Borneo ( Sarawak, Brunei ) 

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na szeroką dystrybucję i pewien stopień tolerancji na modyfikację siedlisk. Przechodzi niewątpliwe spadki ale nie są one w takim tempie aby kwalifikować gatunek w bardziej zagrożonych kategoriach. 

Jest stosunkowo rzadki ale spotykany częściej niż Tupaia spendidula.

W ciągu ostatnich 20 lat nie został zarejestrowany z Sabah ( KH Han & wsp. ).

Główne zagrożenia stanowi utrata i fragmentacja siedlisk związana z rozwojem rolnictwa.

Ujęty w Załączniku CITES II.

Rejestrowany z kilku obszarów chronionych w tym z : Pulong Tau National Park.

Sugeruje się monitoring populacji.

W niewoli - brak danych.

Wiewiórecznik rudy, tupaja ruda ( Tupaia splendidula ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae.

Występuje w Azji Południowo-Wschodniej ( południowe Borneo - południowy i zachodni Kalimantan, wyspy Karimata, Pulaut Laut, Archipelag Riau, wyspy Anambas, Riabu, Bunguran, wyspa Natuna ).

Zamieszkuje pierwotne lasy tropikalne, czasami wtórne i lekko zdegradowane do około 1000 m n.p.m. 

Aktywny w ciągu całej doby, chociaż jest bardziej nocnym przedstawicielem rodziny.

Żyje samotnie lub w monogamicznej parze. 

Jest terytorialny, terytorium samca i samicy się pokrywa i jest oznakowane wydzielina gruczołów zapachowych, kałem i moczem. Para wspólnie broni rewiru przed intruzami.

Prowadzi częściowo nadrzewny tryb życia, ale większość dobowej aktywności spędza na dnie lasu. 

Buduje dwa rodzaje gniazd, które umieszcza w dziupli drzewa, w rozwidleniu gałęzi czy zagłębieniu przy pniu drzewa.

Do komunikacji używa sygnałów zapachowych i wokalizy.

Odżywia się głównie bezkręgowcami i drobnymi kręgowcami ale nie gardzi też owocami i jagodami, z których zjada tylko miękkie części.

Sezon rozrodczy w ciągu całego roku. System krycia monogamiczny ale poligamia nie jest wykluczona.

Samica buduje gniazdo lęgowe, które zabezpiecza wydzielina gruczołów zapachowych.

Ciąża trwa 45 - 52 dni. Rodzi się 1 - 4 młodych w miocie. 2 - 3 mioty w sezonie.

Młode są karmione co 48 godzin mlekiem. Rosną bardzo szybko i po 36 dniach przypominają osobniki dorosłe.

Opisane podgatunki :

- Tupaia splendidula carimatae - wyspa Karimata, południowe Borneo - synonim Tupaia glis carimatae - Tupaia carimatae

- Tupaia splendidula lucida - Archipelag Riau, Pulaut Laut, wyspa Natuna - synonim Tupaia glis lucida - może być charakterystyczny

- Tupaia splendidula muelleri - Borneo ( Kalimantan ) - synonim Tupaia glis muelleri - Tupaia muelleri

- Tupaia splendidula natunae - Archipelag Riau, wyspy Bunguran i Natuna - synonim Tupaia glis natunae - Tupaia natunae - może być charakterystyczny

- Tupaia splendidula riabus - Archipelag Riau, wyspy Riabu i Anambas - synonim Tupaia glis riabus - Tupaia riabus

- Tupaia splendidula ruficaudata - Borneo ( Kalimantan ) - synonim Tupaia ruficaudata - traktowany jako synonim Tupaia splendidula

- Tupaia splendidula splendidula - Borneo ( Kalimantan )

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na stosunkowo szerokie rozpowszechnienie  na Borneo, pewien stopień tolerancji na modyfikację siedlisk oraz mimo, że przechodzi spadki nie są one zbyt szybkie aby kwalifikować gatunek w bardziej zagrożonych kategoriach.              

Jest stosunkowo rzadki ale lokalnie powszechny w Puruk Cahu ( środkowy Kalimantan - I.Maryanto & wsp. ). 
Główne zagrożenie stanowi utrata i fragmentacja siedlisk związana z rozwojem rolnictwa.
Ujęty w Załączniku CITES II.
Nie został zarejestrowany z żadnego obszaru chronionego.

W niewoli - brak danych.




Wiewiórecznik okazały, tupaja okazała ( Tupaia tana ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae. Synonim Lyonogale tana.

Występuje w Azji Południowo-Wschodniej ( Borneo - Sabah, Sarawak, Kalimantan, Brunei, wyspa Banggi, Sumatra, wyspy Bangka, Batu, Belitung, Lingga, Tambelan, Serasan, Natuna Południowa, Archipelag Riau ).

Zamieszkuje tropikalne pierwotne nizinne lasy, lasy wtórne oraz lasy bagienne i namorzynowe do 1200 - 1500 m n.p.m. 

 wiewiórecznik okazały ( Tupaia tana ) - para w warunkach wiwaryjnych

Aktywny w ciągu dnia i całego roku. Często odpoczywa w ciągu dnia, jednak samice są bardziej aktywne niż samce.
Żyje samotnie lub w monogamicznej parze. Prowadzi częściowo nadrzewny tryb życia ale większość aktywnego czasu spędza na dnie lasu.
Buduje kuliste gniazdo z włókien drzewnych i obkłada je liśćmi. Gniazdo umieszcza na ziemi lub na wysokości 0,8 - 8 metrów nad ziemią.
Jest terytorialny, rewir to średnio 300 - 600 m2 ale samce mają nieco większe terytoria. Terytorium jest oznakowane wydzieliną gruczołów zapachowych i się pokrywają. Para broni rewiru przed intruzami.
W czasie poszukiwania pokarmu buszuje wśród zarośli i w poszyciu na dnie lasu. Rozrzuca wierzchnią warstwę gleby i ściółki pazurami i pyszczkiem poszukując ofiar. Lubi żerować w pobliżu rzeki lub strumienia, gdzie gleba jest bardziej miękka. Jest bardzo ostrożny, w czasie wchodzenia i wychodzenia z gniazda zachowuje dużą czujność. Zmienia też często trasy powrotu do gniazda w celu ukrycia miejsca budowli. Jednak jego gniazdo w porównaniu do innych gatunków rodziny jest stosunkowo słabo ukryte.
Tupaia tana ma prosty układ trawienny, w którym brakuje kątnicy.
Do komunikacji używa sygnałów zapachowych, wzrokowych, dotyku i wokalizy. Wokaliza jest używana w momencie zaniepokojenia lub ataku drapieżnika.
Odżywia się głównie różnorodnymi bezkręgowcami, czasami drobnymi kręgowcami i owocami. Z owoców wolą wyssać soki niż spożyć miękki miąższ.
Maksymalną wagę dorosły osobnik osiąga, samica we wrześniu i listopadzie, samiec w listopadzie i grudniu.
Sezon rozrodczy w ciągu całego roku, szczyt sezonu od sierpnia do listopada. System krycia monogamiczny ale występuje też prawdopodobnie poligamia.
Samica buduje gniazdo, które oznacza wydzieliną gruczołów zapachowych ale jest ono praktycznie bezwonne.
Ciąża trwa do 52 dni. Samica rodzi 2 młode w miocie. 1 - 2 mioty w sezonie.
Młode rodzą się gołe, głuche, ślepe i bezradne, ważą około 10 gram. 
Samica karmi je mlekiem co 48 godzin, zwykle wczesnym rankiem. Mleko jest z dużą zawartością tłuszczu ( około 26% ). Karmienie trwa mniej niż 5 minut.
Młode rosną bardzo szybko i po 25 - 33 dniach są odstawiane. Po odstawieniu przenoszą się do nowego gniazda, gdzie samica spędza z nimi większość czasu.
Samiec nie uczestniczy w opiece nad potomstwem. 
Tupaia tana ma nieco odwróconą formę opieki rodzicielskiej, wykazując niewielką troskę przed odstawieniem a skupiając wiele uwagi po odstawieniu.
Dojrzałość płciową osiąga w wieku 12 miesięcy.
Żyje 10 - 14 lat.

      rycina - Tupaia tana

Opisane podgatunki :

- Tupaia tana banguei - wyspa Banggi, północne Borneo ( Sabah )

- Tupaia tana besara - zachodnie Borneo ( zachodni Kalimantan )

- Tupaia tana bunoae - Archipelag Riau, wyspy Big Tambelan i Bunoa - synonim Tupaia bunoae

- Tupaia tana cervicalis - wyspy Tana Bala i Batu - synonim Tupaia cervicalis

- Tupaia tana chrysura - wyspa Labuan, północne Borneo ( Sabah )

- Tupaia tana griswoldi - Borneo ( Sabah, Kiau )

- Tupaia tana kelabit - Borneo ( Sarawak )

- Tupaia tana kretami - Borneo, Sumatra

- Tupaia tana lingae - Archipelag Riau, wyspa Lingga - synonim Tupaia lingae

- Tupaia tana masae - wyspa Tana Masa i Batu - synonim Tupaia cervicalis masae

- Tupaia tana nainggolani - Borneo ( Sarawak, Mt.Pol ), północna Sumatra

- Tupaia tana nitida - Borneo ( Sabah )

- Tupaia tana paitana - Sumatra, Borneo ( Sabah ) - synonim Tana paitana

- Tupaia tana sirhassenensis - Archipelag Riau, wyspa Sirhassen=Serasan i Natuna Południowa - synonim Tupaia sirhassenensis

- Tupaia tana speciosa - Sumatra, Borneo ( Kalimantan ) - synonim Cladobates speciosus

- Tupaia tana tana - Sumatra 

- Tupaia tana tuancus - wyspy Tuangku i Banjak

- Tupaia tana utara - Borneo ( Sarawak, Mt.Dulit )

Gatunek uznawany za nie zagrożony mimo, że odnotowano spadki ( Sumatra ) jednak nie są one uważane za zbyt szybkie aby kwalifikować gatunek w bardziej zagrożonych kategoriach. Wydaje się być nieobecny na południowym wybrzeżu Borneo oprócz rejestracji z Sebangau i Tanjung Putting. Jednak jest dość powszechny na Borneo ale mało informacji z Sumatry ( KH Han & wsp. ).

Stwierdzono, że w lesie o gęstym poszyciu gęstość osobnicza znacznie wzrasta ( Wells 2005 ).

Jest również rejestrowany z sadów owocowych ale nie jest obecny z pozostawionych resztek lasów na terenach rolniczych.

Główne zagrożenie to utrata i fragmentacja siedlisk związana z rozwojem rolnictwa.

Ujęty w Załączniku CITES II.

Rejestrowany ze starszych lasów na obszarach chronionych Borneo.

Istnieje sugestia o monitorowaniu populacji zwłaszcza na Sumatrze.

W niewoli - rzadki.

Hodowany głównie w wysokich wolierach z dużą ilością konarów i gałęzi.

Trzymany zwykle parami lub w niewielkiej grupie. 

Chętnie zjada nawet pokarm dla kotów.

W warunkach wiwaryjnych może dożyć do 14 lat.

Tupaia tana - osobnik w zoo Londyn

 Opracowano na podstawie:

animaldiversity, arkive, iucn, planet-mammiferes, waza, wikipedia, wwf i wiedzy własnej.

Ryciny i zdjęcia zamieszczono w celach dydaktycznych, informacyjnych i szkoleniowych.