Zagrożone ssaki Ameryki Północnej część IV

Mazama ruda ( Mazama americana ) parzystokopytny ssak z rodziny jeleniowatych.

Występuje od południowego Meksyku do północnej Argentyny.

Mazama ruda ( Mazama americana )

Zamieszkuje gęste, wilgotne lasy o gęstym poszyciu, ich obrzeża, zarośla i zakrzewienia oraz ogrody i plantacje. W górach do wysokości 2000 m n.p.m.

Żyje samotnie, w pary łączy się jedynie w okresie godowym. Aktywna przez całą dobę. Prowadzi skryty tryb życia. Dobrze pływa a dzięki niewielkim rozmiarom potrafi prześlizgiwać się przez gęstą roślinność.
Żywi się najchętniej owocami drzew i krzewów, jeśli owoce są nie dostępne liśćmi i trawami.
Po okresie 225 dni ciąży samica rodzi 1 rzadziej 2 młode. Po około 4-6 tygodniach młode przechodzi na pokarm stały. Po 2-3 miesiącach rodzina rozpada się i młode rozpoczyna samodzielne życie.

Mazama americana sarae

Opisane podgatunki :
- Mazama americana americana - południowa Wenezuela, północna Brazylia ( Amazonia ), Surinam i Gujany
- Mazama americana auritus - Brazylia - status niepewny ?
- Mazama americana carrikeri - północna Kolumbia - zagrożony
- Mazama americana fuscata - Ekwador - status niepewny ?
- Mazama americana gualea - zachodni Ekwador
- Mazama americana jucunda - południowo-wschodnia Brazylia
- Mazama americana juruana - Wenezuela - zagrożony
- Mazama americana rosii - północno-zachodnia Argentyna - zagrożony
- Mazama americana rufa - południowa Brazylia ( Mato Grosso ), Paragwaj, Argentyna
- Mazama americana sarae - Boliwia, północno-zachodnia Argentyna
- Mazama americana sartorii - Meksyk ( stan Vera Cruz ) - status niepewny ?
- Mazama americana sheila - północna Wenezuela, Kolumbia - zagrożony
- Mazama americana tema - Meksyk ( stan Vera Cruz ) - status niepewny ?
- Mazama americana toba - Argentyna ( środkowe Chaco ), Rio de Oro - status niepewny ?
- Mazama americana trinitatis - wyspa Trynidad - zagrożony
- Mazama americana tschudii - Peru - status niepewny ?
- Mazama americana tumatumari - Gujana - status niepewny ?
- Mazama americana zamora - południowa Kolumbia, północne Peru - zagrożony
- Mazama americana zetta - północna Kolumbia - zagrożony

Główne zagrożenia :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk
- wyręb lasu
- nadmierne polowanie dla mięsa
- urbanizacja
- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej
- przeludnienie

Mazama americana

Objęta ochroną w wielu krajach Ameryki Łacińskiej. Mimo to wiele lokalnych populacji jest zagrożonych na skutek nadmiernych polowań i wycinania lasów.


W niewoli jest ssakiem bardzo rzadkim. Wymaga rozległego wybiegu z możliwością ukrycia się przed zwiedzającymi. Objęta w ogrodach zoologicznych U.S.A. programem hodowlanym.








Mazama pandora -  parzystokopytny ssak z rodziny jeleniowatych. Od 1998 roku przywrócony do statusu samodzielnego gatunku. Dawniej opisywana jako Mazama americana pandora lub Mazama gouazoupira pandora.

Występuje w Meksyku, na Półwyspie Jukatan oraz w północnej Gwatemali i Belize

.Mazama pandora

Zamieszkuje gęste, wilgotne lasy o gęstym poszyciu, ich obrzeża, zarośla i zakrzewienia oraz ogrody i plantacje.

Biologia i sposób życia jak u mazamy rudej ( Mazama americana ).

Mazama pandora - samica z młodym w niewoli

Nie opisano żadnych podgatunków.

Zagrożenia jak u mazamy rudej.

Na obszarze występowania jest rzadsza niż poprzedni gatunek co powoduje, że jest jeszcze bardziej zagrożona.


W niewoli - brak danych.








Mazama temama - parzystokopytny ssak z rodziny jeleniowatych.

Występuje od południowego Meksyku do zachodniej Kolumbii.

Zamieszkuje gęste, wilgotne lasy o gęstym poszyciu.

Mazama temama

Biologia i sposób życia jak mazamy rudej ( Mazama americana ).

Opisane podgatunki :
- Mazama temama cerasina - od Gwatemali do Kostaryki - zagrożony
- Mazama temama temama - Meksyk - zagrożony

portret Mazama temama

Zagrożenia jak u wszystkich mazam.


W niewoli - brak danych.
















Owca Dalla ( Ovis dalli ) parzystokopytny ssak z rodziny krętorogich.

Występuje w Ameryce Północnej od północno-wschodniej,środkowej i południowej Alaski do Kanady ( północno-zachodni kraniec Kolumbii Brytyjskiej, Jukon i na południowy-zachód od rzeki Mackenzie w Terytoriach Północno-Zachodnich ).

Ovis dalli dalli - młody samiec

Zamieszkuje wysokie góry w rejonach porośniętych roślinnością alpejską czyli powyżej granicy lasu.

Żyje w stadach, samice z młodymi osobno, samce osobno a dorosłe i dojrzałe samce samotnie.
Widoczny dymorfizm płciowy : samica mniejsza z cienkimi rogami, samiec większy i cięższy ( około 40% ) i z większymi rogami, które mogą stanowić około 8-10% całkowitej masy ciała.
Aktywna przez cały rok, głównie w dzień. W okresie zimy może schodzić w nieco niższe partie gór w poszukiwaniu pożywienia.

portret dorosłego samca Ovis dalli

Żywi się roślinnością alpejską, a w okresie zimowym wszystkim co jest dostępne ( suche i zmrożone trawy, mchy, porosty itp. ). Musi mieć dostęp do naturalnych lizawek w ciągu całego roku.
Okres godowy przypada na przełom listopada i grudnia. Samice są kryte jedynie przez dominujące samce. Hierarchia dominantów jest ustalana w lecie, a pozycję określa rozmiar rogów. Do walk dochodzi jeśli, któryś z podległych samców chce wejść w rolę dominującą.
Po 175 dniach ciąży, pod koniec maja lub na początku czerwca rodzi się 1 rzadziej 2 młode. Okres laktacji trwa od 3 do 5 miesięcy, chociaż młode żywią się roślinnością po 2 tygodniach życia. Przebywają głównie w tzw. przedszkolach pod opieką 1 lub 2 dorosłych samic.

Ovis dalli kenainesis - obecnie Ovis dalli dalli

Opisane podgatunki :
- Ovis dalli dalli - cała Alaska, Jukon w Kanadzie
- Ovis dalli stonei - południowo-środkowy Jukon, północno-środkowa Kolumbia Brytyjska ( Kanada )
- Ovis dalli kenainesis - Półwysep Kenai - obecnie uważa się go za tożsamy z Ovis dalli dalli


Główne zagrożenia :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk
- nadmierne polowanie dla trofeum ( dojrzałe samce )
- poszukiwania złóż minerałów, ropy naftowej i gazu ziemnego
- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej
- rozproszenie populacji ( izolowane populacje )

Ovis dalli dalli - walczące samce

W ogrodach zoologicznych hodowana głównie Ameryki Północnej. Potrzebuje rozległego wybiegu z możliwością wspinania się. W odpowiednich warunkach rozmnażana. 

Owca kanadyjska, owca gruboroga, argali amerykański, muflon kanadyjski ( Ovis canadensis ) parzystokopytny ssak z rodziny krętorogich.

Występuje w zachodniej części Ameryki Północnej od południowej Kanady po Baja California i płółnocno-zachodni Meksyk.

Zamieszkuje góry i tereny podgórskie, pustynne wzniesienia.

stado Ovis canadensis

Żyje w stadach, samice z młodymi osobno, samce tworzą grupy kawalerów a dorosłe i dojrzałe samce często samotnie. Widoczny dymorfizm płciowy : samiec większy i cięższy, z dużymi zaokrąglonymi rogami, samica mniejsza o krótszych rogach i mniejszą krzywizną.

Aktywna przez cały rok, głównie w dzień. W okresie zimy schodzi na niżej położone tereny, gdzie łatwiej o pokarm i dostęp do naturalnych lizawek. Żywi się trawą oraz liśćmi i korą krzewów, szczególnie w okresie jesienno-zimowym.

Ovis canadensis

Okres godowy przypada na listopad.W tym czasie dochodzi do starć pomiędzy dojrzałymi samcami, w celu ustalenia hierarchii dominacji określającej dostęp do krycia samic. Samice są kryte tylko przez silne i dojrzałe samce.

Samica rodzi po 6-cio miesięcznej ciąży, najczęściej 1 lub rzadziej 2 młode. Okres laktacji trwa 4-6 miesięcy.

Młode są pod opieką 1-2 dorosłych samic w tzw. przedszkolach.

dorosły samiec samotnik Ovis canadensis

Opisane podgatunki :

- Ovis canadensis canadensis - od Kolumbii Brytyjskiej po Arizonę

- Ovis canadensis californiana - od Kolumbii Brytyjskiej do Kalifornii 

- Ovis canadensis nelsoni - od Kalifornii po Arizonę 

- Ovis canadensis mexicana - od Arizony i Nowego Meksyku po Sonorę i Chihuahua 

- Ovis canadensis cremnobates - Półwysep Kalifornijski i Baja California 

- Ovis canadensis weemsi - Baja California 

- Ovis canadensis auduboni - Północna i Południowa Dakota, Montana, Wyoming, Nebraska - wymarła od 1925 roku

Obecnie od roku 1993 wyróżnia się tylko trzy podgatunki :

- Ovis canadensis canadensis - amerykańskie i kanadyjskie Góry Skaliste i północno-zachodnie U.S.A.

- Ovis canadensis nelsoni - południowo-zachodnie pustynie U.S.A. i Meksyku - zagrożone są populacje z Półwyspu Kalifornijskiego i Baja California

- Ovis canadensis sierrae - dawniej O. c. californiana - z Gór Sierra Nevada - zagrożony

Główne zagrożenia dla gatunku :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata siedlisk

- nadmierny wypas zwierząt domowych ( owce ) oraz choroby przenoszone przez owce domowe : świerzb, zapalenie płuc, gruźlica itp.

- nadmierne polowania dla trofeum ( ślimy dorosłych samców )

- urbanizacja oraz rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej

- izolowane populacje

Ovis canadensis

W hodowli - głównie ogrody zoologiczne Ameryki Północnej. Potrzebuje rozległego wybiegu z możliwością wspinania się. W odpowiednich warunkach może co roku wydawać potomstwo. Dorosłe i silne samce są często trzymane osobno 

Piżmowół, wół piżmowy ( Ovibos moschatus ) parzystokopytny ssak z rodziny krętorogich.

Występuje w Arktyce Ameryki Północnej ( Grenlandia, Kanada, Alaska ). Populacja z Alaski została wytępiona pod koniec XIX w. i na początku XX w. Ponownie wprowadzony w 1935 roku na wyspę Nunivak.
Reintrodukowany z powodzeniem z wyspy Banksa do Europy: północna Szwecja, góry Dovre w Norwegii i Półwysep Tajmyr w Rosji.

Zamieszkuje tundrę za kręgiem polarnym, w okresie letnim żyje w dolinach rzek, w zimie przenosi się na wyżej położone tereny.

Piżmowół ( Ovibos moschatus ) w charakterystycznym kręgu

Żyje w stadach 10-20 osobników, wyjątkowo 70 osobników. W okresie lata samice z młodymi osobno, samce tworzą tzw. grupy kawalerów oraz dojrzałe samce tworzące grupy 3-5 sztuk lub samotnie. W okresie zimowym łączą się w większe grupy składające się z obu płci i młodych.

Stado ma charakterystyczny sposób obrony przed drapieżnikami, tworzy krąg lub półkole, chroniąc młode osobniki i nastawiając głowy uzbrojone w rogi w kierunku napastników.

Charakterystyczna obrona przed drapieżnikami Ovibos moschatus

W okresie letnim żywią się trawami, turzycami i innymi roślinami zielnymi. W zimie wszystkim tym co uda się im wykopać z pod śniegu.

Okres godowy przypada na połowę sierpnia. Byki stają się bardzo agresywne i mocno rywalizują o dominację. W tym też czasie emitują bardzo silny piżmowy zapach w celu przyciągnięcia gotowych do krycia samic. Ciąża trwa 8-9 miesięcy. Rodzi się 1 młode, które może jeść trawę tydzień po porodzie. Pozostaje z matką 12-14 miesięcy.

Ovibos moschatus - grupa z młodym

Opisane podgatunki :

- Ovibos moschatus mackenzianus - Mackenzie, Kanada

- Ovibos moschatus melvillensis - wyspa Melville - zagrożony

- Ovibos moschatus moschatus - Alaska, Kanada

- Ovibos moschatus niphoecus - Kanada - status niepewny

- Ovibos moschatus wardi - wyspa Clavering, Grenlandia, Kanada, Alaska ( indrodukowany ) -nie które populacje zagrożone

Ovibos moschatus wardi w warunkach zoo

Główne zagrożenia :

- polowanie dla mięsa, skóry, wełny, piżma oraz trofeum

- poszukiwanie złóż minerałów, ropy naftowej i gazu ziemnego

- utrata siedlisk

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej

stado piżmowołów ( Ovibos moschatus ) uciekające przed wilkami ( Canis lupus ) 

Ovibos moschatus wardi - ogród zoologiczny w Kolonii

W ogrodach zoologicznych potrzebuje przestronnego wybiegu z możliwością niewielkiej wspinaczki. Z reguły trzymany 3-4 samice i 1 samiec o ile istnieją ku temu możliwości powierzchniowe. Wybieg musi być dobrze zabezpieczony gdyż piżmowoły są silnymi ssakami.W odpowiednich warunkach można co roku otrzymać potomstwo. Dorosłe i silne samce często są trzymane oddzielnie.

Spermophilus annulatus - ssak z rodziny wiewiórkowatych ( Sciuridae ), z rzędu gryzoni ( Rodentia ).

Występuje w środkowym Meksyku. Jest endemitem dla Meksyku.

Zamieszkuje gęste tropikalne lasy, gaje palmowe, wszędzie tam, gdzie występuje duża liczba pnączy oplatających drzewa.

rycina Spermophilus annulatus

Aktywny głównie w ciągu dnia. Żyje w norach i jamach wykopanych pod osłoną gęstej roślinności, często kopie na zboczach w pobliżu pól uprawnych.

Tworzy niewielkie kolonie 50-100 osobników. Zaniepokojony wspina się często na drzewa w celu dostrzeżenia potencjalnego zagrożenia. W chwili zaniepokojenia wydaje ćwierkające dźwięki mogące służyć jako sygnał ostrzegawczy.

Żywi się nasionami, owocami, mięsistymi częściami opuncji a także owadami. Często żeruje na drzewach, gdzie wspina się na końce gałęzi w celu zdobycia pokarmu. Jak wszystkie susły okresy niekorzystne przesypia ( porę suchą ).

Ciążą trwa około 30 dni. Samica rodzi 3-6 młodych w miocie. Laktacja trwa 1-2 miesiące. Po tym okresie młode samce wyruszają na zdobycie nowych terenów a samice pozostają na matczynym obszarze. Samiec nie uczestniczy w odchowie młodych.

Opisane podgatunki :
- Spermophilus annulatus annulatus - Mexico, Colina, Manzanillo
- Spermophilus annulatus goldmani - Santiago Nayarit

Główne zagrożenia :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata siedlisk

- uważany za szkodnika upraw rolnych ( trucie i niszczenie kolonii )

- urbanizacja

- rozwój rolnictwa i pozyskiwanie nowych terenów pod uprawy

- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej

W niewoli - brak danych

Spermophilus atricapillus - gryzoń z rodziny wiewiórkowatych ( Sciuridae ), synonim Otospermophilus atricapillus.

Występuje w zachodnim Meksyku ( Baja California ). Jest endemitem dla Meksyku.

Zamieszkuje suche, trawiaste obszary, pola uprawne, pastwiska a także pobocza dróg.

Sposób życia i biologia jak u innych gatunków z rodzaju Spermophilus. 

Ciąża trwa około 30-35 dni. Samica rodzi 3-8 młodych. 1 miot w roku.

Nie opisano żadnych podgatunków.

Zagrożenia jak u wszystkich gatunków z rodzaju Spermophilus.

W niewoli - brak danych.

Suseł kalifornijski ( Spermophilus beecheyi ) gryzoń z rodziny wiewiórek ( Sciuridae ).

Występuje w zachodniej części Ameryki Północnej od środkowego Oregonu po południową Kalifornię.

Zamieszkuje suche, otwarte trawiaste obszary, pola uprawne ( głównie uprawy zbóż ), pastwiska, pobocza dróg.

Suseł kalifornijski ( Spermophilus beecheyi )

Aktywny głównie w dzień. Dymorfizm płciowy: samiec nieco większy niż samica. Żyje w koloniach. Kopie obszerne dość głębokie nory. Okres zimowy hibernuje. Dorosłe samce już na początku lata udają się na spoczynek, pod koniec lata samice, a w okresie od połowy września do końca października młode.

Żywi się nasionami traw, trawami, owocami a także owadami.

Ciąża trwa około 32 dni. Samica rodzi 1-9 młodych. W zależności od klimatu liczba młodych zwiększa się w miocie ( w południowej Kalifornii mioty są liczniejsze niż w środkowym Oregonie ).

Opisane podgatunki :
- Spermophilus beecheyi beecheyi - południowo-wschodnia Kalifornia
- Spermophilus beecheyi douglasi - Oregon, Kalifornia
- Spermophilus beecheyi fisheri - Kalifornia
- Spermophilus beecheyi nesioticus -  wyspa Santa Catalina, południowa Baja California
- Spermophilus beecheyi nudipes - Baja California, Laguna de Harison, Sierra de Juarez
- Spermophilus beecheyi parvulus - Kalifornia, Kern County, San Joaquin Valley
- Spermophilus beecheyi rupinarum - Baja California, wyspa Santa Catalina
- Spermophilus beecheyi sierrae - Kalifornia

Zagrożenia jak u innych gatunków z rodzaju Spermophilus .

Suseł kalifornijski ( Spermophilus beecheyi )

W niewoli - brak danych.

Spermophilus beecheyi

Suseł kalifornijski ( Spermophilus beecheyi ) - rycina

Spermophilus beldingi - gryzoń z rodziny wiewiórek ( Sciuridae ). Syononim ( Urocitellus beldingi ).

Występuje  w zachodniej części Ameryki Północnej.

Zamieszkuje górskie łąki na wysokości 2 000 - 3 700 m n.p.m.

Spermophilus beldingi beldingi

Aktywny w ciągu dnia. Kopie nory w miejscach suchych i wystarczająco miękkich. Często siedzi na tylnych nogach w okolicy nory. Zaniepokojony wydaje ostrzegawcze dźwięki.

młode Spermophilus beldingi

Żywi się nasionami, trawami, korzonkami a także owadami i innymi bezkręgowcami.

Hibernacja tego gatunku może sięgać około 8 miesięcy w roku.

Ciąża trwa 23-25 dni, samica rodzi 3-6 młodych w miocie. Okres laktacji trwa około 1 miesiąca.

stojący na tylnych łapach Spermophilus beldingi

Opisane podgatunki :

- Spermophilus beldingi beldingi - Kalifornia, Newada

- Spermophilus beldingi creber - Kalifornia, Newada

- Spermophilus beldingi oregonus - Newada, Oregon

portret młodego Spermophilus beldingi

Zagrożenia jak u pozostałych gatunków z rodzaju Spermophilus. Jeden z bardziej zagrożonych gatunków susłów Ameryki Północnej. Szczególnie narażony na utratę siedlisk.

W niewoli - brak danych.

Afryka - kolebka człowieka i nie tylko - zarys historyczny ( część II )

Najstarsza cywilizacja afrykańska powstała w północnej Afryce, w Egipcie około IV tysiąclecia p.n.e. ( Górny i Dolny Egipt ). Zjednoczenie nastąpiło około 3 000 lat p.n.e. i rządzony przez faraonów Egipt osiągnął bardzo wysoki poziom rozwoju gospodarczego i kulturalnego ( jego świadectwem stały się monumentalne budowle m.in. piramidy, sztuka sakralna i grobowa, rozwój pisma ).

charakterystyczne budowle starożytnego Egiptu

Innym ważnym ośrodkiem cywilizacyjnym była założona przez Fenicjan Kartagina. Zmonopolizowała ona handel w basenie Morza Śródziemnnego. Konflikt interesów z Rzymem doprowadził do 3 wojen punickich i zniszczeniem państwa ( 146 p.n.e. ).

W okresie kolonizacji fenickiej w Nubii, na przełomie XII i XI w p.n.e. powstaje państwo Kusz, które podbija nawet Egipt około VIII w p.n.e. W 350 p.n.e. zostaje zniszczone przez państwo Aksum ( północna Etiopia ). Według miejscowej tradycji państwo Aksum wywodziło się z Królestwa Saby. W roku 333 n.e. Aksum przyjmuje chrześcijaństwo od Bizancjum. Był to doniosły fakt o znaczeniu historycznym i kulturalnym. Ostateczny kres państwa Aksum nastąpił w X wieku, po podboju wybrzeży Morza Czerwonego przez Arabów.


W VII w. Arabowie podbijają całą Afrykę Północną. W VIII - X w docierają do wybrzeży Afryki Wschodniej, od Półwyspu Somalijskiego do Zambezi.

po lewej : krater Ngorongoro, po prawej : las deszczowy w Kongo

Od połowy XV w. rozpoczyna się ekspansja krajów europejskich w Afryce. Początkowo jest to Portugalia. W XVI w. opanowali wybrzeża Konga oraz Afryki Wschodniej od Etiopii po Mozambik. W roku 1488 Bartolomeo Diaz opłynął Przylądek Dobrej Nadziei i utorował drogę do Indii, innemu portugalczykowi Vasco da Gamie wokół Afryki.


Na początku XVI w rozpoczął się najtragiczniejszy rozdział historii " Czarnego Lądu ". Masowy wywóz ludności w charakterze niewolników. Początkowo do Ameryki Południowej i Środkowej oraz do basenu Morza Karaibskiego a później także do Ameryki Północnej. Obecnie szacuje się, że niewolnictwo kosztowało "Czarny Ląd" około 100 mln ludności. Handel niewolnikami przyciągnął Europejczyków do Afryki.

rycina : handel Europejczyków z krajowcami w Afryce

Do XV w. większość ludów Afryki na południe od Sahary żyła w izolacji od Afryki Północnej. Najważniejszym etapem ich rozwoju była wielka migracja ludów Bantu, wywodzących się z terenów trawiastej sawanny z pogranicza obecnej Nigerii i Kamerunu i tropikalnych lasów wybrzeża gwinejskiego. Rozpoczęta w I tysiącleciu p.n.e. trwała do II tysiąclecia n.e.. Ludy Bantu zasiedliły obszar Afryki Środkowej i część Afryki Wschodniej a nieco później Afrykę Południową. Ekspansji towarzyszyło zepchnięcie ludności zbieracko-łowieckiej ( Hotentoci i Buszmeni ) do Afryki Południowej a ( Pigmeje ) w niedostępne partie lasów równikowych.
Najstarsze państwo w Czarnej Afryce powstało w Afryce Zachodniej  w III - IV w n.e. Była to Ghana obejmująca obszar nad górnym biegiem rzek Senegal i Niger. W 1076 państwo zostało podbite przez Almorawidów. W XIII w. powstało Mali, które rozpadło się w XVII w.. Największy rozkwit osiągnęło pod rządami Musy Wielkiego ( 1312-1337).
W XV w. szczyt potęgi uzyskał Songhaj, który powstał pod koniec IX w. i był wcześnie z islamizowany. Ich główne miasta Gao i Timbuktu znane były w Afryce Północnej.

Madagaskar : po lewej: las baobabów, po prawej : suche wnętrze wyspy

W XVII w. Anglicy podjęli penetrację wybrzeży obecnej Ghany, a Francuzi opanowali ujście rzeki Senegal. W 1652 Holendrzy założyli w Afryce Południowej Kapsztad.
Właściwy podpój kolonialny rozpoczął się w XIX w. Największymi kolonizatorami stały Wlk.Brytania i Francja. Inne europejskie kraje: Hiszpania, Portugalia, Belgia, Niemcy, Włochy weszły w posiadanie mniejszych części kontynentu.

katarakta na Nilu

Po I Wojnie Światowej Niemcy stracili swoje posiadłości w Afryce na rzecz Wlk.Brytanii, Francji, Belgii i Z.P.A.. Jedynymi niepodległymi państwami były: Liberia ( utworzona w 1847 przez czarnych osadników ze Stanów Zjednoczonych ) i Etiopia, która utraciła suwerenność w 1936 po wojnie z faszystowskimi Włochami. Suwerennym państwem był także Związek Południowej Afryki utworzony został przez Wlk.Brytanię w 1910 roku. W 1936 Egipt uzyskał rzeczywistą niezależność mimo, że Wlk.Brytania w 1922 uznała go za suwerenne państwo.

charakterystyczne ssaki sawanny afrykańskiej: od lewej : nosorożec czarny, żyrafa, gerenuk, słoń afrykański i zebra

Dekolonizacja Afryki nastąpiła po II Wojnie Światowej  Droga do niepodległości była niezwykle trudna i została osiągnięta przez ludy Afryki dwoma sposobami : w rezultacie walki zbrojnej oraz na drodze pokojowej czyli przekazaniu władzy przez metropolie.
Proces ten przebiegał w trzech fazach. W latach 50-tych XX w. niepodległość uzyskały kraje arabskie Afryki Północnej oraz Ghana i Gwinea.
Druga faza to rok 60-ty XX w. - " Rok Afryki " kiedy to 17 krajów afrykańskich uzyskuje niepodległość, trwająca całą dekadę.
Trzecia faza to uzyskiwanie niepodległości przez byłe portugalskie kolonie od połowy lat 70-tych do 1990 r. XX w. W wyniku dekolonizacji w Afryce powstało 50 niepodległych państw.

małpy człekokształtne z lewej : goryl, z prawej : szympans

Niestety kolonializm przyniósł ze sobą zmiany kulturowe, gospodarcze, polityczne oraz ludnościowe. Ekspansja kościołów chrześcijańskich przyniosła też kres wielu lokalnym wierzeniom oraz zachwiała tradycyjnym sposobem życia oraz kultury.
Sztucznie narzucone granice przez kolonizatorów nie uwzględniały granic etnicznych ludów Afryki. Doprowadziło to często do wojen domowych lub międzypaństwowych. Obecnie Afryka jest najbardziej uwikłanym w konflikty kontynentem. Wojny toczą się od wybrzeży O.Atlantyckiego aż po O.Indyjski. Dochodzi do waśni międzyplemiennych, które prowadzą do tzw. czystek etnicznych. Oprócz tego gospodarki wielu krajów, zwłaszcza Czarnej Afryki są słabo rozwinięte co prowadzi do nędzy i głodu. Klęski suszy dotykające zwłaszcza kraje Afryki Środkowej i Wschodniej prowadzą do wielu napięć społecznych.

hipopotamy: z lewej: hipopotam nilowy, z prawej: hipopotam karłowaty

W większości krajów chroniona jest przyroda, po mimo braku środków i nieustannej walki z kłusownikami. Oprócz tak znanych parków narodowych jak Amboseli, Serengeti, Masai Mara, Ituri Forest, Lope i inne powstaje wiele prywatnych rezerwatów, w których jest chroniona fauna i flora.

Jak pisał Bernard Grzimek " Serengeti nie może umrzeć " .

   charakterystyczne ssaki Madagaskaru: od lewej: katta, Otolemur crassicaudatus, wari białoczarny

naczelne Afryki: po lewej:pawian babuin, po prawej: koczkodan Brazza

 typowe kotowate: po lewej: lampart, po prawej: lew

endemiczne gatunki: po lewej: mrównik, po prawej: wodnica kameruńska

Zagrożone ssaki Europy część VII

Ryjówka średnia ( Sorex caecutiens ) ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ).


Występuje w całej północnej Euroazji od Morza Bałtyckiego po Morze Japońskie. Spotkać ją można na Półwyspie Koreańskim, Sachalinie czy wyspie Hokkaido.

Zamieszkuje zarówno górskie jak i nizinne lasy.

Sorex caecutiens karpinskii

Typowy samotnik, aktywna praktycznie całą dobę.
Ze względu na szybką przemianę materii musi zjadać pokarm odpowiadający w 100% masy ciała.
Gniazda zakłada w opuszczonych norach gryzoni, pod korzeniami drzew lub innym zacisznym miejscu.
Nie hibernuje. Wytwarza rodzaj ultradźwięków, które są prymitywną formą echolokacji, pomocną w polowaniu.
Żywi się owadami i ich larwami.
Sezon rozrodczy trwa od kwietnia do sierpnia. W tym okresie mogą być 2 mioty rzadziej 3.
Ciąża trwa 13-20 dni, samica rodzi 4-8 młodych w miocie. Po około 3 tygodniach młode przechodzą na pokarm stały.

Opisane podgatunki :
- Sorex caecutiens altaicus - Ałtaj ( Syberia )
- Sorex caecutiens annexus - Korea
- Sorex caecutiens araneoides - okolice jeziora Bajkał ( Syberia )
- Sorex caecutiens centralis - Sajany ( Syberia )
- Sorex caecutiens hallamontanus - Korea Południowa
- Sorex caecutiens buxtoni - od Morza Ochockiego do Mongolii
- Sorex caecutiens caecutiens - Syberia
- Sorex caecutiens insularis - Kamczatka
- Sorex caecutiens karpinskii - Białowieża ( Polska ) - ryjówka białowieska
- Sorex caecutiens kunashirensis - Rosja
- Sorex caecutiens kurilensis - Wyspy Kurylskie
- Sorex caecutiens laponicus - północna Szwecja
- Sorex caecutiens longicaudatus - Rosja
- Sorex caecutiens macropygmaeus - Kamczatka, północno-zachodnia Syberia
- Sorex caecutiens okhotinae - wyspa Karagińska na Morzu Beringa
- Sorex caecutiens paramyshirensis - Rosja
- Sorex caecutiens pleskei - europejska część Rosji
- Sorex caecutiens rozanovi - europejska część Rosji
- Sorex caecutiens tasicus - zachodnia Syberia
- Sorex caecutiens tungussensis - rzeka Tunguska, północno-zachodnia Syberia

W Polsce izolowana populacja tylko w Białowieży. Osobny podgatunek - ryjówka białowieska ( Sorex caecutiens karpinskii ). Objęta ochroną gatunkową. 


Główne zagrożenia :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- wycinanie lasów
- utrata siedlisk
- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej
- urbanizacja
- zdziczałe koty domowe
- niekorzystne warunki pogodowe


W niewoli - brak danych.
Maksymalna długość życia tego gatunku wynosi 16-18 miesięcy.














Ryjówka iberyjska ( Sorex granarius ) ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ). Opisywana jako podgatunek Sorex araneus, od 1975 jako osobny gatunek. Endemit dla Półwyspu Iberyjskiego.

Występuje w środkowej części Półwyspu Iberyjskiego, od Sierra de Ayllon do Serra da Estrela ( Portugalia ), na północy jej zasięg sięga od rzeki Tag do Galicji. Brak potwierdzonych danych o jej występowaniu w północnej części Półwyspu Iberyjskiego i w nie których rejonach Gór Kantabryjskich.

Sorex granarius

Zamieszkuje lasy od 500 do 2000 m n.p.m. a także obrzeża pól, zakrzewienia i zarośla, żywopłoty oraz pobocza dróg.

Biologia i sposób życia jak u Sorex araneus.

Sorex araneus

Nie opisano żadnych podgatunków.


Zagrożenia dla gatunku tożsame jak u Sorex araneus.

W niewoli - brak danych.







Ryjówka apenińska ( Sorex samniticus )  ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ). Opisywana jako podgatunek Sorex araneus, od 2005 uznana za osobny gatunek ( Hutterer Wilson i Reeder ). Endemit dla Półwyspu Apenińskiego.

Występuje na Półwyspie Apenińskim, od Apeninów do Kalabrii.

Zamieszkuje lasy od 300-1160 m n.p.m. , chociaż unika terenów gęsto zalesionych. Spotkać ją można także w pobliżu strumieni, na torfowiskach, obrzeżach pól, zaroślach i zakrzewieniach oraz w budynkach gospodarczych.

Biologia i sposób życia jak u Sorex araneus.


Opisane podgatunki :
- Sorex samniticus garganicus - rejon Gargano
- Sorex samniticus samniticus - pozostałe rejony Włoch

Zagrożenia dla gatunku jak u Sorex araneus.


W niewoli - brak danych.







Sorex antinorii ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ). Opisywana jako podgatunek Sorex araneus. Wyodrębniona w osobny gatunek w 2002 ( Bruenner ).

Występuje we Włoszech ( oprócz południowej Apulii ), w południowo-wschodniej Francji oraz w południowej Szwajcarii ( Kordon i Valais ).

Zamieszkuje lasy, obrzeża pól, zarośla i zakrzewienia, żywopłoty, miedze a także pobocza dróg.

Sorex antinorii

Biologia i sposób życia jak u Sorex araneus.

Sorex antinorii

Nie opisano żadnych podgatunków.

Zagrożenia jak u Sorex araneus.

W niewoli - brak danych.

Sorex arunchi ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ). Opisywana w 1998 jako Sorex araneus arunchi, uznana jako osobny gatunek w 2002. Może być tożsama z Sorex antinorii. Brak jednoznacznych badań potwierdzających różnice morfologiczne.

Występuje w północno-wschodnich Włoszech ( prowincja Udine, Muzzana del Turguano, Bosco Baredi-Selva de Arvonchi ) i prawdopodobnie w sąsiedniej Słowenii ?

Zamieszkuje nizinne lasy, zarośla i zakrzewienia, łąki i pastwiska. Wszędzie tam, gdzie jest stosunkowo dużo wilgoci.

Prowadzi samotniczy tryb życia. Aktywna od zmierzchu do świtu. Ryje w wilgotnej glebie do głębokości 7 cm. Odżywia się głównie owadami i dżdżownicami. Nie hibernuje w okresie zimy.

Biologia i zwyczaje jak u Sorex araneus.

Nie opisano żadnych podgatunków.

Zagrożenia jak u Sorex araneus.

W niewoli - brak danych.

Sorex averini ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ). Status gatunku niepewny. Uważana za podgatunek Sorex araneus.

Występuje w pradolinie dolnego Dniepru ( Ukraina ).

Zamieszkuje wilgotne lasy łęgowe, trzcinowiska, obrzeża lasów, zarośla, pobocza dróg, żywopłoty a także wydmy. Unika siedlisk bardzo suchych.

Biologia i sposób życia jak u Sorex araneus.

Nie opisano żadnych podgatunków.

Zagrożenia jak u Sorex araneus.

W niewoli - brak danych.

Sorex coronatus  ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ). 

Występuje w Europie Zachodniej, od północnej Hiszpanii do południowo-zachodnich Niemiec a także na wyspie Jersey. Jej zasięg rozszerza się na wschód. Brak jej w basenie Morza Śródziemnego ( Francja ) i na Korsyce. Okazy z wyspy Jersey są większe niż kontynentalne.

Zamieszkuje różnorodne środowiska od lasów po pobocza dróg.

portret Sorex coronatus

Biologia i sposób życia jak u Sorex araneus.

Opisane podgatunki :

- Sorex coronatus coronatus - Francja, Hiszpania

- Sorex coronatus euronatus - południowo-zachodnia Francja ( oprócz basenu M.Śródziemnego )

- Sorex coronatus gemellus - dolina Rodanu ( Francja ), Szwajcaria

- Sorex coronatus santonus - Francja

- Sorex coronatus fretalis - wyspa Jersey

Sorex coronatus

Zagrożenia jak u Sorex araneus.

W niewoli - brak danych.

Crocidura arispa ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ).

Występuje w południowej Turcji ( góry Taurus ), znany jedynie z dwóch miejsc ( Ulukisla i Nigde ). Endemit dla Turcji.

Zamieszkuje suche skaliste obszary.

Biologia i sposób życia słabo poznane.

Nie opisano żadnych podgatunków.

Zagrożenia typowe dla wszystkich gatunków z rodziny Soricidae.

W niewoli - brak danych.

Zębiełek ormiański ( Crocidura armenica )  ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ). Status gatunku niepewny. Uważany za podgatunek Crocidura pergrisea.

Występuje w Armenii i Azerbejdżanie.

Zamieszkuje suche skaliste obszary.

Biologia i sposób życia słabo poznane.

Nie opisano żadnych podgatunków.

Zagrożenia jak u innych przedstawicieli z rodziny Soricidae.

W niewoli - brak danych.

Zębiełek kanaryjski ( Crocidura canariensis ) ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ). Opisywany jako podgatunek Crocidura sicula. Jednak dokładne badania molekularne, morfologiczne i paleontologiczne potwierdziły status odrębnego gatunku.

Występuje w Hiszpanii na Wyspach Kanaryjskich. Ograniczony do wysp Fuerteventura, Lanzarote i Lobos. Endemit dla Wysp Kanaryjskich.

Zamieszkuje pola zastygłej lawy tzw. malpais, ogrody, nieużytki, wąwozy skalne.

Crocidura canariensis

Biologia i sposób życia jak u innych przedstawicieli rodziny Soricidae.

Nie opisano żadnych podgatunków.

Objęty Konwencją Berneńską ( załącznik II ) i Dyrektywą Środowiskową ( aneks IV ).

Jest zagrożony wyginięciem.

Główne zagrożenia dla gatunku :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata siedlisk 

- zdziczałe koty domowe

- urbanizacja

- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej

- rozwój infrastruktury turystycznej

Crocidura canariensis 

W niewoli - brak danych.