Zagrożone ssaki Europy część VI

Myomimus roachi syn. Myomimus bulgaricus - gryzoń z rodziny popielicowatych ( pilchowatych ) ( Gliridae ).


Występuje w południowo-wschodniej Bułgarii, wschodniej Grecji i Turcji aż do zachodniej Anatolii.


Zamieszkuje zarośla i zakrzewienia, zadrzewienia, obrzeża pół, sadów, winnic oraz brzegi rzek.

szkic - Myomimus roachi

Gatunek opisany po raz pierwszy w 1937 r XX w. jako kopalny, dopiero w 1940 XX w. jako istniejący z terenu europejskiej części Turcji. Obecnie znany jedynie z 50 osobników pozyskanych od 1946 r XX w. W przeciągu ostatnich 5 lat nie stwierdzono występowania tego gatunku w tureckiej Tracji ( 2010 ). Gatunek słabo poznany.

Prowadzi naziemny a prawdopodobnie też i podziemny tryb życia. Aktywny w nocy. W dzień ukrywa się w jamach o głębokości 10-20 cm.

Odżywia się pokarmem roślinnym jak i zwierzęcym ( nasiona, orzechy, owoce oraz owady, jaja i pisklęta ptaków ).

Biologia rozrodu słabo poznana. W miocie może być duża liczba potomstwa ?

Opisane podgatunki:

- Myomimus roachi bulgaricus - Bułgaria

- Myomimus roachi roachi - Turcja

Gatunek w swoim zasięgu chroniony zarówno na terenie Bułgarii, Grecji jak i Turcji.

Główne zagrożenia :

 - degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

 - utrata siedlisk

 - rozszerzanie się areału upraw rolnych

 - intensyfikacja rolnictwa

 - nadmierny wypas zwierząt domowych

Prowadzi się dalsze badania nad zakresem występowania, liczebnością populacji, zagrożeniami i ochroną gatunku.

W niewoli - brak danych.







Jeleń, jeleń szlachetny ( Cervus elaphus ) parzystokopytny ssak z rodziny jeleniowatych.

Występuje w Euroazji od Wysp Brytyjskich po Azję Środkową i Tybet oraz w północnej Afryce.
Introdukowany w Ameryce Południowej ( Argentyna ), Australii i Nowej Zelandii.

Zamieszkuje lasy nizinne i górskie, liściaste i mieszane, unika terenów gęsto zakrzewionych. Można go też spotkać na otwartych terenach w pobliżu dużych kompleksów leśnych.

jeleń europejski ( Cervus elaphus elaphus ) - Zoo Wrocław

Wyraźny dymorfizm płciowy, samiec większy niż samica, posiada w zależności od wieku rozłożyste poroże. Poroże jest zrzucane co roku pod koniec zimy, w lutym-marcu.
Aktywny głównie nocą, chociaż na obszarach, gdzie nie wyczuwa zagrożenia aktywny również w ciągu dnia.
Żyje w stadach składających się z 10-20 osobników, samice z młodymi osobno, samce osobno, stare byki żyją samotnie.
Odżywia się pokarmem roślinnym. W skład jego diety wchodzą pędy, liście, kora i owoce drzew i krzewów, trawy i roślinność zielna. W okresie zimowym zeschnięte trawy, mchy, porosty, pączki i młode pędy drzew iglastych.

Cervus elaphus elaphus - po lewej: Antalya Zoo, po prawej: Tierpark Berlin

Rykowisko jelenia rozpoczyna się w drugiej połowie września. W rozrodzie uczestniczą tylko samce powyżej 5 lat, które w walkach pomiędzy sobą ustalają wielkość haremów. Zwycięzca kryje wszystkie samice, które zgromadził wokół siebie.

Cervus elaphus hippelaphus - Kaliningrad Zoo

Ciąża trwa około 234 dni. Samica rodzi jedno rzadziej dwa młode, w maju-czerwcu. Młode jest cętkowane i po 5-6 dniach dołącza z matką do stada. Cętki zanikają po około 6 miesiącach. Młode na pokarm stały przechodzi w wieku 8-10 miesięcy. Pozostaje z matką przez okres 3 lat.

Cervus elaphus bactrianus - po lewej: Tallinna Loomaaed, po prawej: Zoo Kerkrade Gaiapark

Opisane podgatunki :
- jeleń europejski, zachodnioeuropejski ( Cervus elaphus elaphus ) - Wyspy Brytyjskie, Europa Zachodnia i Środkowa
- jeleń wschodnioeuropejski ( Cervus elaphus hippelaphus ) - Europa Wschodnia i Południowa, Bałkany, Azja Mniejsza
- jeleń korsykański ( Cervus elaphus corsicanus ) - Korsyka, Sardynia - ( prawdopodobnie wprowadzony w czasach historycznych i identyczny jak jeleń berberyjski ) - zagrożony
- maral ( Cervus elaphus maral ) - Azja Mniejsza, Krym, Kaukaz, północno-zachodni Iran
- jeleń bucharski ( Cervus elaphus bactrianus ) - Afganistan, Kazachstan, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan - zagrożony
- jeleń kaszmirski, hanguł ( Cervus elaphus hanglu ) - Kaszmir - skrajnie zagrożony
- jeleń berberyjski ( Cervus elaphus barbarus ) - Maroko, Tunezja, Algieria - zagrożony
inne podgatunki występujące w literaturze, uznawane często za formy C. e. elaphus, C. e. hippelaphus, C. e. corsicanus, C. e. hanglu, C. e. maral
- Cervus elaphus affinis - Himalaje, zachodnie Chiny
- Cervus elaphus albicus - Niemcy, Polska
- Cervus elaphus atlanticus - zachodnia Norwegia, Hitteren Island
- Cervus elaphus brauneri - Ukraina
- Cervus elaphus austriacus - Austria
- Cervus elaphus bajovaricus - Bawaria, Niemcy
- Cervus elaphus balticus - region Morza Bałtyckiego
- Cervus elaphus bolivari - Hiszpania
- Cervus elaphus campestris - Karpaty, Rumunia
- Cervus elaphus carpathicus - Karpaty, Ukraina
- Cervus elaphus cashmeerianus - Dolina Pampur, Kaszmir
- Cervus elaphus cashmiriensis - Kaszmir
- Cervus elaphus caspicus - Iran, region Morza Kaspijskiego
- Cervus elaphus caspius - Azerbejdżan
- Cervus elaphus caucasicus - Kaukaz
- Cervus elaphus debilis - Nadrenia, Niemcy
- Cervus elaphus corsiniacus - Korsyka
- Cervus elaphus germanicus - Niemcy, Francja, Ardeny
- Cervus elaphus hagenbecki - Rosyjski Turkiestan
- Cervus elaphus hispanicus - Hiszpania, Portugalia
- Cervus elaphus mediterraneus - Korsyka
- Cervus elaphus montanus - Karpaty, Ak - Dagh, Azja Mniejsza
- Cervus elaphus naryanus - zachodni Tybet
- Cervus elaphus neglectus - Niemcy
- Cervus elaphus rhenanus - Francja, Niemcy
- Cervus elaphus saxonicus - Saksonia, Niemcy
- Cervus elaphus scoticus - Szkocja, Irlandia
- Cervus elaphus sibiricus - Góry Ałtaj
- Cervus elaphus tauricus - Ukraina
- Cervus elaphus tibetanus - Tybet
- Cervus elaphus varius - Niemcy
- Cervus elaphus visurgensis - Nadrenia, Niemcy
- Cervus elaphus wallichi - zachodni Tybet

Cervus elaphus bactrianus - Zoologischer Garten Koln

W Polsce zamieszkuje duże kompleksy leśne zarówno na nizinach jak i w górach. Wyróżnia się kilka ekotypów w populacjach. Między innymi: jelenia bieszczadzkiego, mazurskiego, wielkopolskiego, śląskiego, pomorskiego. Różnią się one wielkością poroży dorosłych samców.
Jeleń szlachetny w Polsce jest zwierzęciem łownym z okresem ochronnym.
W innych krajach Europy jest podobnie, jak w naszym kraju.
Na jelenia poluje się od wieków dla mięsa, skóry i trofeum ( poroże ).

Cervus elaphus - samiec

Najbardziej zagrożone są podgatunki azjatyckie oraz wyspowe ( Sardynia, Korsyka )

Cervus elaphus - grupa w hodowli

W warunkach wiwaryjnych jeleń szlachetny był ozdobą już królewskich i magnackich zwierzyńców.
Wymaga przestronnych wybiegów, na których trzyma się grupę tych ssaków, składającą się z byka i 5-10 łań z młodymi. Często starsze samce trzyma się osobno.
Hodowany jest też na różnego rodzaju fermach dla mięsa i skóry.
W warunkach ogrodów zoologicznych co roku uzyskuje się potomstwo tych ssaków.
Może się krzyżować z jeleniem milu lub jeleniem wschodnim.

jeleń europejski - po lewej: samica z młodymi, po prawej: samiec

jeleń europejski ( Cervus elaphus elaphus ) - po lewej: grupa hodowlana, po prawej: byk i łania

Renifer, ren ( Rangifer tarandus ) parzystokopytny ssak z rodziny jeleniowatych.

Występuje w północnej części Euroazji, północnej Mongolii, północnych Chinach oraz w północnej części Ameryki Północnej - określany jako karibu ( Rangifer tarandus caribou ), wszystkie amerykańskie podgatunki są tak określane.
Udomowiony przez ludy północy, hodowany dla mięsa, mleka i skóry.
Introdukowany w rejonie Antarktydy na wyspie Georgia Południowa przez badaczy polarnych w latach 20-tych XX w. stworzył zdziczałą populację.

Zamieszkuje tundrę i lasy borealne ( tajgę ) oraz wysokie góry od 2300 - 3000 m n.p.m.

renifer ( Rangifer tarandus )

Żyje w dużych stadach od 10-1000 osobników, przeważnie samice z młodymi osobno, samce osobno. W okresie wędrówek w poszukiwaniu pokarmu może tworzyć stada do 500 000 zwierząt ( głównie podgatunki amerykańskie - w Europie i Azji prowadzi bardziej osiadły tryb życia ).
Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. Obie płcie posiadają poroże, częstym zjawiskiem jest posiadanie tylko jednej tyki.
Prowadzi dzienny tryb życia. Jest świetnie przystosowany do ekstremalnego zimna. Dzięki dobremu węchowi potrafi znaleźć pod śniegiem porosty i mchy. Odżywia się wszelkim dostępnym dla niego pokarmem roślinnym ( mchy, porosty, trawy, liście, kora, pędy drzew i krzewów itp. ).

renifer fiński ( Rangifer tarandus fennicus )

Rykowisko odbywa się w październiku. Młode rodzą się po ciąży trwającej około 228 dni w okresie maja i czerwca. W miocie jest 1 młode rzadziej 2, które po 4-5 dniach dołącza wraz z matką do stada. Okres laktacji trwa około 6 miesięcy. Młode pozostaje z matką około 2,5-3 lat.

Rangifer tarandus tarandus - po lewej: grupa Zoo Wrocław, po prawej: w okresie kwarantanny Zoo Wrocław

Opisane podgatunki euroazjatyckie :
- Rangifer tarandus platyrhynchus - wyspa Svalbard - zagrożony
- Rangifer tarandus tarandus - północna Euroazja
- Rangifer tarandus fennicus - Półwysep Fennoskandia, Karelia, południowa Finlandia - zagrożony
- Rangifer tarandus pearsoni - Nowa Ziemia - zagrożony
- Rangifer tarandus angustifrons - północna Rosja
- Rangifer tarandus angustirostris - okolice jeziora Bajkał, Rosja
- Rangifer tarandus arcticus - północna Syberia, Mackenzie, Kanada
- Rangifer tarandus asiaticus - północno-wschodnia Syberia
- Rangifer tarandus buskensis - Góry Ałtaj
- Rangifer tarandus chukchensis - północno-wschodnia Syberia nad Morzem Czukockim i Morzem Beauforta
- Rangifer tarandus cilindricornis - Islandia
- Rangifer tarandus dichotomus - Rosja
- Rangifer tarandus furcifer - szwedzka Laponia -  wymarły
- Rangifer tarandus lapponum - Laponia
- Rangifer tarandus lenensis - Półwysep Tajmyr, ujście rzeki Leny, Rosja
- Rangifer tarandus phylarchus - Kamczatka, Rosja
- Rangifer tarandus schottingi - północno-wschodnia Syberia
- Rangifer tarandus setoni - Sachalin
- Rangifer tarandus sibiricus - wschodnia Syberia
- Rangifer tarandus spetsbergensis - Archipelag Spitsbergen
- Rangifer tarandus spitzbergensis - Archipelag Spitsbergen
- Rangifer tarandus taimyrensis - Półwysep Tajmyr, północna Syberia
- Rangifer tarandus transuralensis - zachodnia Syberia
- Rangifer tarandus valentinae - północna Mongolia, Góry Ałtaj, południowa Syberia
- Rangifer tarandus yakutskensis - region rzeki Amur, rosyjski Daleki Wschód, północne Chiny

Dzikie populacje zarówno euroazjatyckiego rena jak i północnoamerykańskiego karibu są zagrożone wymarciem.

Rangifer tarandus tarandus - podczas kwarantanny Zoo Wrocław

W Norwegii polowanie na renifery jest kontrolowane. W Szwecji dzikie populacje zostały wytępione. W Finlandii w roku 1900 uważano podgatunek Rangifer tarandus fennicus za wymarły. W latach 50 i 60- tych XX w. stworzono z resztek oraz osobników przywiezionych z rosyjskiej Karelii dwie populacje: zachodnią około 1000 osobników i wschodnią około 1200 osobników ( stan na 2006 r. ).
W Rosji jest widoczny wyraźny spadek liczebności dzikich populacji, zwłaszcza na Nowej Ziemi Rangifer tarandus pearsoni, gdzie jest poniżej 1000 osobników ( 2006 r. ).

Główne zagrożenia :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk
- kłusownictwo ( Rosja )
- wzrost ruchu turystycznego i uprawiania sportów zimowych ( Norwegia, Finlandia )
- urbanizacja
- hybrydyzacja z udomowionymi reniferami

Renifer w warunkach wiwaryjnych wymaga przestronnego wybiegu o suchym podłożu. Trzymany w małych grupach 1 samiec, 2-4 samice z młodymi. Źle znosi wilgotny klimat. Żywieniowo nie stwarza problemów. W odpowiednich warunkach uzyskuje się co roku potomstwo.

renifer ( Rangifer tarandus tarandus )

Udomowione renifery wykorzystywane są do produkcji mleka, mięsa, skóry oraz jako zwierzęta juczne i pociągowe.
W okresie Świąt Bożego Narodzenia ciągną sanie ze Świętym Mikołajem.

renifery - Zoo Wrocław

Zając szarak, szarak ( Lepus europaeus ) ssak z rodziny zającowatych ( Leporidae ), rzędu zajęczaków ( Logomorpha ). Łączony często z zającem przylądkowym ( Lepus capensis ) w jeden gatunek.

Występuje w Europie od Pirenejów po Ural, Azji Mniejszej, Bliskim Wschodzie ( Palestyna, Syria, północny Irak, Iran ).

młode zające szaraki ( Lepus europaeus )

Zamieszkuje otwarte tereny stepowe i upraw rolnych, łąki, zadrzewienia i zarośla śródpolne, obrzeża lasów. Unika terenów bagiennych i podmokłych.

Aktywny w ciągu całej doby. Żyje samotnie lub w grupach rodzinnych. Nie kopie nor, ale wygniata zagłębienia w ziemi. W czasie zagrożenia wydaje charakterystyczny głos.
Odżywia się roślinnością zielną, trawami, pędami i liśćmi krzewów. W zimie ogryza też gałązki i korę drzew i krzewów.
Okres rui przypada na początek wiosny ( koniec lutego-początek marca ). Samica po ciąży trwającej 42-44 dni rodzi przeważnie 1-2 młode, dopiero następne mioty w sezonie są liczniejsze 2-5 młodych. W ciągu sezonu może być 3-4 mioty. Młode są całkowicie rozwinięte i pokryte sierścią. Okres laktacji trwa 3-4 tygodnie. Samica pozostawia młode ukryte w trawie i powraca do nich na czas karmienia.

zając szarak ( Lepus europaeus ) w okresie zimowym

Opisane podgatunki :
- Lepus europaeus europaeus - cała Europa oprócz Półwyspu Iberyjskiego, Azja Mniejsza, Bliski Wschód, zachodnia Azja
- Lepus europaeus alba - Turyngia, Niemcy
- Lepus europaeus aquilonius - Rosja do Uralu
- Lepus europaeus argenteogrisea - Wirtembergia, Niemcy
- Lepus europaeus astaricus - południowo-zachodni Iran
- Lepus europaeus barmicus - północna Rosja, Baszkiria, Tataria
- Lepus europaeus borealis - północna Rosja, północna Baszkiria
- Lepus europaeus campicola - południowa Francja
- Lepus europaeus caspicus - region Morza Kaspijskiego
- Lepus europaeus caucasicus - północny Kaukaz
- Lepus europaeus cinereus - Austria
- Lepus europaeus connori - w pobliżu rzeki Karun, Iran
- Lepus europaeus creticus - wyspa Kreta
- Lepus europaeus cyanotus - Francja
- Lepus europaeus cyprius - Cypr
- Lepus europaeus cyrensis - Azerbejdżan, Zakaukazie
- Lepus europaeus flavus - Turyngia, Niemcy
- Lepus europaeus ghigii - wyspa Stampalia, region Morza Egejskiego
- Lepus europaeus hybridus - zachodnia Rosja, kraje bałtyckie, Białoruś, Polska, wschodnie Niemcy
- Lepus europaeus hyemalis - Ukraina
- Lepus europaeus iranensis - Iran
- Lepus europaeus judeae - Palestyna
- Lepus europaeus kalmykorum - Step Kalmyken, Rosja
- Lepus europaeus karpathorum - Karpaty, Rumunia
- Lepus europaeus leucoranicus - Azerbejdżan
- Lepus europaeus medius - Zelandia, Dania
- Lepus europaeus meridiei - Francja, północne Włochy, Korfu
- Lepus europaeus niethammeri -Peloponez, Grecja
- Lepus europaeus occidentalis - Wyspy Brytyjskie, Szetlandy, wyspa Man, Orkney, wprowadzony w Irlandii
- Lepus europaeus orientalis - europejska część Rosji
- Lepus europaeus parnassius - Góry Parnassus, Grecja
- Lepus europaeus ponticus - Kaukaz, region Morza Czarnego
- Lepus europaeus pyrenaicus - Pireneje, Francja, prawdopodobnie też Hiszpania
- Lepus europaeus rhodius - wyspa Rodos, Grecja
- Lepus europaeus rufus - Austria
- Lepus europaeus syriacus - Syria
- Lepus europaeus tesquorum - Ukraina, południowo-zachodnia Rosja, Step Kamennaya
- Lepus europaeus transsylvanicus - Rumunia, Bałkany, Grecja, Mołdawia, południowa Ukraina, Krym
- Lepus europaeus tumak - Rosja, Ukraina
- Lepus europaeus turqaicus - Kazachstan


W Polsce występuje na terenie całego kraju. Uznany za zwierzynę łowną z okresem ochronnym.
Obecnie populacja zająca szaraka przeżywa tendencję spadkową. W niektórych rejonach kraju, objęty nawet całoroczną ochroną ze względu na wyraźny spadek liczebności .


Po mimo gwałtownego spadku liczebności populacji  w niektórych krajach, w tym Polsce, zając szarak nie jest jeszcze uznany za ssaka zagrożonego. Zagrożone mogą już być niektóre wyspowe populacje ale na razie nie ma odpowiednich badań.


Potencjalne zagrożenia dla gatunku :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- chemizacja i mechanizacja rolnictwa
- urbanizacja
- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej ( brak przejść dla migrujących dzikich zwierząt - Europa Środkowa i Wschodnia )
- zdziczałe psy i koty


W warunkach wiwaryjnych rzadko i sporadycznie. Raczej jako pacjent niż "eksponat". 














Zając bielak, bielak ( Lepus timidus ) ssak z rodziny zającowatych ( Leporidae ), rzędu zajęczaków ( Logomorpha ).


Występuje w północnych rejonach Euroazji. Półwysep Skandynawski, Wyspy Brytyjskie ( Irlandia i Szkocja ), Alpy, Syberia, Mongolia, Mandżuria.

Zamieszkuje głównie lasy oraz doliny rzeczne, gęsto porośnięte krzewami i drzewami.

zając bielak ( Lepus timidus ) w szacie zimowej

Aktywny głównie w nocy, dzień spędza w ukryciu. Żyje samotnie lub grupie rodzinnej ( samica z młodymi ). Nie kopie nor.

Lepus timidus - Czelabińsk Zoo

W okresie zimowym zmienia ubarwienie na całkowicie białe. Stopy ma gęsto uwłosione. Dzięki możliwości rozpościerania palców - mogą one pełnić rolę rakiet śnieżnych.
Odżywia się roślinnością zielną, jagodami, grzybami. W zimie korą i gałązkami drzew i krzewów, korzeniami, porostami i mchami.

zając bielak ( Lepus timidus ) w szacie zimowej

Ruja rozpoczyna się od lutego do marca ( w zależności od rejonu występowania ). Ciąża trwa 47-53 dni. Samica rodzi 2-8 młodych. Młode są całkowicie rozwinięte i pokryte sierścią. Okres laktacji trwa 3 tygodnie. W wieku 10 dni młode bielaki zaczynają żerować samodzielnie. W sezonie może być 3-4 mioty w zależności od strefy klimatycznej i pogody.

Lepus timidus - Jekaterinburg Zoo

Opisane podgatunki :
- Lepus timidus timidus - północna Europa od Norwegii po Estonię
- Lepus timidus abei - Wyspy Kurylskie
- Lepus timidus ainu - Hokkaido, wyspa Yezo ( Japonia )
- Lepus timidus albus - Szkocja
- Lepus timidus alpinus - Wyspy Owcze
- Lepus timidus altaicus - Ałtaj
- Lepus timidus begitschevi - Półwysep Tajmyr, północna Syberia
- Lepus timidus breviauritus - Alpy ( Szwajcaria )
- Lepus timidus canescens - Alpy ( Austria, Włochy )
- Lepus timidus collinus - południowa Szwecja
- Lepus timidus gichiganus - Kamczatka, region Morza Ochockiego, Jakucja
- Lepus timidus hibernicentcus - Irlandia
- Lepus timidus kamtschaticus - Kamczatka
- Lepus timidus kolymensis - wschodnia Syberia
- Lepus timidus kozhevnikovi - europejska część Rosji
- Lepus timidus lugubns - góry Ałtaj, południowa Syberia, Mongolia
- Lepus timidus lutescens - Irlandia
- Lepus timidus mordeni - południowo-wschodnia Syberia
- Lepus timidus orii - Sachalin
- Lepus timidus saghaliensis - Sachalin
- Lepus timidus scoticus - Szkocja, wprowadzony w północnej Anglii i Walii
- Lepus timidus sibiricorum - zachodnia Syberia, północny Kazachstan
- Lepus timidus sylvaticus - Szwecja, południowa Finlandia
- Lepus timidus transbaicalicus - region Jeziora Bajkał, Mandżuria
- Lepus timidus varronis - Alpy ( Francja, Szwajcaria, Włochy )

 W Polsce występuje w północno-wschodniej części kraju. Objęty ochroną gatunkową.

Lepus timidus - Perm Zoo

Główne zagrożenia :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk
- urbanizacja
- wycinanie lasów
- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej ( brak przejść migracyjnych )
- zdziczałe psy i koty
- kłusownictwo ( mięso i futro - zimowe )

W ogrodach zoologicznych rzadko i sporadycznie. Głównie w Rosji. Trzymany pojedynczo w wolierach zabezpieczonych przed atakami ptaków drapieżnych.







Zając iberyjski ( Lepus granatensis ) ssak z rodziny zającowatych ( Leporidae ), z rzędu zajęczaków ( Lagomorpha ). Opisywany też jako iberyjski podgatunek ( Lepus europaeus ) lub podgatunek ( Lepus capensis ).


Występuje na Półwyspie Iberyjskim ( z wyjątkiem Cantabrii i rejonów na północ od rzeki Ebro ) i wyspie Mallorca ( prawdopodobnie wprowadzony w starożytności ).

Zamieszkuje różnorodne środowiska : otwarte tereny równinne, bagna, zarośla i zakrzewienia a także tereny upraw rolnych i łąki, sady i gaje oliwne, winnice.

zając iberyjski ( Lepus granatensis )

Aktywny w ciągu całej doby. Żyje samotnie lub grupie rodzinnej ( samica z młodymi ). Nie kopie nor. Chroni się w zagłębieniach ziemi.
Odżywia się roślinnością zielną, owocami, jagodami, pędami i liśćmi drzew i krzewów, korą.
Ruja odbywa się w lutym - marcu. Samica po 42-44 dniach rodzi 1-2 młode, dopiero następne mioty są liczniejsze 3-4 młode. W sezonie rozrodczym jest 3 mioty. Młode są całkowicie rozwinięte i porośnięte sierścią. Po około 3 tygodniach kończy się okres laktacji. Młode w wieku 10-14 dni zaczynają żerować samodzielnie.

Opisane podgatunki :
- Lepus granatensis granatensis - Andaluzja, Estremadura, Central Plateau, Valencia, południowa Aragonia, Katalonia
- Lepus granatensis gallaecius - Galicja - zagrożony
- Lepus granatensis solisia - Mallorca - prawdopodobnie wymarły
- Lepus granatensis hispanicus - południowo-wschodnia Hiszpania - uznawany też jako Lepus capensis hispanicus
- Lepus granatensis iturissius - Pireneje po stronie hiszpańskiej - opisywany też jako Lepus europaeus iturissius
- Lepus granatensis lilfordi - południowa Hiszpania - opisywany też jako Lepus capensis lilfordi
- Lepus granatensis mediterraneus - Sardynia - opisywany też jako Lepus capensis mediterraneus
- Lepus granatensis meridionalis  - centralna Hiszpania - opisywany też jako Lepus capensis meridionalis
- Lepus granatensis typicus - Sardynia - opisywany też jako Lepus capensis typicus

zając przylądkowy ( Lepus capensis )

Zając iberyjski w Hiszpanii i Portugalii uznany jest za zwierzynę łowną z okresem ochronnym. Na obszarach rolniczych uważany za szkodnika i bezlitośnie tępiony.

Główne zagrożenia dla gatunku :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk
- chemizacja i mechanizacja rolnictwa
- tępienie z uwagi na "szkodnictwo" w winnicach i sadach
- urbanizacja
- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej
- zdziczałe psy i koty

W ogrodach zoologicznych rzadko i sporadycznie. Głównie na Półwyspie Iberyjskim. Trzymany pojedynczo w przestronnej wolierze, zabezpieczonej od góry przed ewentualnym atakiem ptaków drapieżnych. W niewoli dożywa 12 lat.







Sarna europejska ( Capreolus capreolus ) parzystokopytny ssak z rodziny jeleniowatych.

Występuje w Europie i Azji Mniejszej ( z wyjątkiem Irlandii, Islandii i wysp Morza Śródziemnnego ). W rejonie Morza Śródziemnnego ogranicza się do górskich regionów. W 1870 wprowadzona do Lissa del Estate w hrabstwie Sligo w Irlandii ( sarna szkocka - Capreolus capreolus thotti ) przez Sir Henrego Gore-Booth. Populacja przetrwała około 50 lat i na skutek nadmiernych polowań wyginęła.
Wprowadzona na wyspę Pohnpei w Mikronezji, przez jej niemieckich administratorów.
W rejonie Kaukazu granice jej zasięgu stykają się z pokrewnym gatunkiem sarną syberyjską ( Capreolus pygargus ).

Zamieszkuje głównie obrzeża lasów, zarośla i zakrzewienia a także otwarte tereny upraw rolnych.

samiec sarny europejskiej ( Capreolus capreolus )

Wyraźny dymorfizm płciowy: samiec nieco większy i cięższy oraz z porożem ( parostki ). U dojrzałych i starszych samców osiągają one 20-25 cm. Parostki są zrzucane co roku. W początkowej fazie wzrostu pokryte scypułem. Kozioł ocierając poroże o drzewa i krzewy pozbywa sie w ten sposób scypułu. Jest to narzędzie walki w czasie rui po między samcami.
Aktywna głównie o zmierzchu i wczesnym rankiem. Żyje w małych grupach 3-5 osobników ( samice ) lub samotnie ( samce ).

sarna europejska ( Capreolus capreolus ) - samiec w pogoni za samicą

Żywi się trawą, liśćmi, owocami, młodymi pędami i gałązkami drzew i krzewów. W zimie ogryza korę drzew i krzewów a także siano czy inne uschłe rośliny.
Okres godowy rozpoczyna się podczas pełni lata ( lipiec,sierpień ). Samce staczają rytualne walki o możliwość  krycia samic. Zwycięzcy udają się w pogoń za samicami.
Ciąża trwa około 10 miesięcy. Samica rodzi w czerwcu 1 rzadziej 2 młode.Okres laktacji trwa 3 miesiące. W pierwszym okresie życia młode jest ukryte w wysokiej trawie lub zaroślach. Jest cętkowane. W wieku 1 miesiąca podąża za matką. Często się zdarza, że samica porzuca swoje młode na skutek obecności drapieżników lub ludzi.

sarna europejska ( Capreolus capreolus ) - z lewej: grupa samic, z prawej: samiec

Opisane podgatunki :
- Capreolus capreolus albicus - Śląsk ( Polska )
- Capreolus capreolus albus - Franche-Comte ( Francja )
- Capreolus capreolus armenius - Azja Mniejsza, południowy Kaukaz
- Capreolus capreolus baleni - Shar-Planina ( pogranicze Albanii i Serbii )
- Capreolus capreolus balticus - region Morza Bałtyckiego
- Capreolus capreolus canus - Hiszpania, Portugalia
- Capreolus capreolus capreolus - Europa i Azja Mniejsza
- Capreolus capreolus cistaunicus - Niemcy
- Capreolus capreolus coxi - północny Irak
- Capreolus capreolus decorus - Leon ( Hiszpania )
- Capreolus capreolus garganta - południowa Hiszpania
- Capreolus capreolus grandis - Bałkany i Europa Środkowa
- Capreolus capreolus italicus - północne Włochy i region Morza Śródziemnnego
- Capreolus capreolus joffrei - Ferrieres ( Francja )
- Capreolus capreolus niger - Niemcy
- Capreolus capreolus plumbeus - pólnocno-wschodnie Niemcy
- Capreolus capreolus rhenanus - region Rhenan ( Francja )
- Capreolus capreolus thotti - Szkocja
- Capreolus capreolus transsylvanicus - Karpaty, rejon Siedmiogrodu, Rumunia
- Capreolus capreolus transvosagicus - Vosges, dolina górnej Mozeli ( Francja )
- Capreolus capreolus varius - południowo-zachodnie Niemcy
- Capreolus capreolus vulgaris - Austria
- Capreolus capreolus warthae - wschodnie Niemcy, Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie i Środkowe, Wielkopolska ( Polska )
- Capreolus capreolus whittali - Turcja
- Capreolus capreolus zedlitzi - Mazowsze, Podlasie, Lubelszczyzna ( Polska )

W Polsce sarna europejska jest gatunkiem łownym z okresem ochronnym. W pozostałych krajach europejskich jest podobnie. Populacja tzw. sarny polnej jest dość często obserwowana na Śląsku i Wielkopolsce.

Capreolus capreolus w okresie zimowym

Potencjalne zagrożenia dla gatunku :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk
- chemizacja i mechanizacja rolnictwa
- nadmierny wypas zwierząt domowych
- urbanizacja
- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej
- zdziczałe psy
- kłusownictwo dla mięsa, skóry i trofeum ( parostki )

W niewoli sarna europejska jest bardzo delikatnym i płochliwym zwierzęciem. Z reguły do ogrodów zoologicznych trafiają bardzo młode osobniki znalezione przez ludzi lub ranne. Trzymana w małych grupach. Często łączona z innymi łagodnymi jeleniowatymi na sporych wybiegach.

sarna europejska ( Capreolus capreolus ) - grupa w trawie

Ryjówka aksamitna ( Sorex araneus ) ssak z rodziny Soricidae, podrzędu Soricomorpha, rzędu Insectivora ( owadożerne ).

Występuje w całej Europie i na Wyspach Brytyjskich oprócz Irlandii. Brak też jej w basenie Morza Śródziemnnego.

Zamieszkuje różnorodne środowiska : lasy, zakrzewienia i zarośla, zadrzewienia, żywopłoty, stare parki, miedze a nawet pobocza dróg.

ryjówka aksamitna ( Sorex araneus )

Prowadzi samotniczy tryb życia. W swoim rewirze łowieckim nie toleruje osobników swojego gatunku, co prowadzi do walki z potencjalnym najeźdźcą. Jedynie w okresie godowym na terytorium samicy może przebywać przez 1-2 dni samiec. Najczęściej jest zaraz pokryciu odpędzany przez samicę.
Aktywna głównie od zmierzchu do świtu. W okresie zimowym nie hibernuje. Prowadzi naziemny tryb życia.
Żywi się wszelkiego rodzaju owadami, pędrakami, larwami, dżdżownicami, ślimakami itp.
Ze względu na wysoki metabolizm musi zjeść pokarmu w ciągu doby około 100 % wagi ciała
Wytwarza ultra dźwięki, które mogą być prymitywną formą echolokacji, pomocną w polowaniu.
Gniazdo zakłada pod korzeniami drzew lub w opuszczonych norach gryzoni.
Ruja odbywa się w marcu. Ciąża trwa 14-20 dni. Samica rodzi 6-7 młodych w miocie. W sezonie może być 2 mioty, w sprzyjających warunkach pogodowych 3-4. Po 16 dniach młode zaczynają opuszczać gniazdo i przechodzą na pokarm stały.

Sorex araneus - martwy osobnik

Opisane podgatunki :
- Sorex araneus araneus - Europa
- Sorex araneus alticola - Szwajcaria
- Sorex araneus bergensis -zachodnia Norwegia
- Sorex araneus bohemicus - Czechy
- Sorex araneus bolkayi - Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra
- Sorex araneus carpathicus - Karpaty ( Rumunia ), Węgry
- Sorex araneus castaneus - Wielka Brytania
- Sorex araneus concinnus - Bawaria ( Niemcy )
- Sorex araneus crassicaudatus - Szwajcaria
- Sorex araneus csikii - Węgry
- Sorex araneus dorichurus - Senjogatake, Hondo, japońskie południowe Alpy ( Japonia )
- Sorex araneus eleonorae - Węgry, północna Chorwacja, Bałkany
- Sorex araneus fodiens - wschodnia Francja
- Sorex araneus grantii - wyspa Islay, Hebrydy Wewnętrzne ( Szkocja )
- Sorex araneus europaeus - Półwysep Kola, północno-zachodnia Rosja
- Sorex araneus hermanni - wschodnia Francja
- Sorex araneus huelleri - Niemcy
- Sorex araneus ignotus
- Sorex araneus iochanseni - południowa Syberia, Kazachstan
- Sorex araneus labrosus - Niemcy
- Sorex araneus macrotrichus
- Sorex araneus melanodon - Niemcy
- Sorex araneus monsvairani - Abruzja ( Włochy )
- Sorex araneus nigra - Szwajcaria
- Sorex araneus nuda - Szwajcaria
- Sorex araneus pallidus - Włochy
- Sorex araneus personatus
- Sorex araneus petrovi - południowa Serbia
- Sorex araneus preussi
- Sorex araneus pulcher - Terschelling Island ( Holandia )
- Sorex araneus pyrenaicus - Pireneje ( Hiszpania, Francja )
- Sorex araneus pyrrhonota
- Sorex araneus quadricaudatus - wschodnia Francja
- Sorex araneus rhinolophus - Niemcy
- Sorex araneus ryphaeus - Rosja
- Sorex araneus silanus - południowe Włochy
- Sorex araneus surinamensis 
- Sorex araneus tomensis - Syberia
- Sorex araneus uralensis - Ural ( Rosja )
- Sorex araneus vulgaris - zachodnia Europa
- Sorex araneus wettsteini - Austria 


W Polsce występuje na terenie całego kraju, w nie których regionach jest liczniejsza, gdzie indziej rzadsza. Objęta ochroną gatunkową.
W Europie w wielu krajach objęta ochroną.

Główne zagrożenia dla gatunku :
- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego
- utrata siedlisk
- chemizacja i mechanizacja rolnictwa
- nadmierny wypas zwierząt domowych
- zdziczałe koty
- urbanizacja
- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej
- anomalia pogodowe ( ulewne deszcze, gradobicia )

W niewoli - brak danych.
Ryjówka aksamitna jest ssakiem krótko żyjącym około 14-19 miesięcy. Stanowiłoby to problem hodowlany i mogło by prowadzić do wsobnej hodowli.







Ryjówka górska ( Sorex alpinus ) ssak z rodziny Soricidae, z podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ).


Występuje w Europie. Mieszka w górach : Alpy, Bałkany i Karpaty. Izolowane populacje zamieszkują Sudety, Tatry oraz Jurę we Francji. Populacje z Pirenejów i Gór Harz uważa się za wymarłe ?


Preferuje wysokości powyżej 300 m n.p.m. do wysokości 2200-2500 m n.p.m.. Zamieszkuje górskie lasy bogate w skały, doliny w pobliżu cieków wodnych, obszary trawiaste powyżej granicy lasu oraz tereny podmokłe.

   ryjówka górska ( Sorex alpinus )

Prowadzi samotniczy tryb życia. Po za okresem godowym nie toleruje innych osobników swojego gatunku w swoim rewirze łowieckim.

Aktywna praktycznie przez całą dobę. Dobrze się wspina i pływa. Nie hibernuje. Może kopać tunele i nory ? Jednak najczęściej zajmuje nory innych drobnych ssaków lub buduje gniazdo wśród korzeni drzew albo w innym podobnym miejscu.

Żywi się głównie owadami i ich larwami, chociaż stwierdzono, że nie gardzi nasionami.

Jak wszystkie ryjówki musi zjeść taką ilość pokarmu w ciągu doby, która odpowiada 100% wagi jej ciała.

Wytwarza ultradźwięki, które mogą być prymitywną formą echolokacji, pomocną w polowaniu.

Sezon rozrodczy trwa od kwietnia do września. W tym czasie samica może mieć 2-3 mioty.

Ciąża trwa 13-20 dni, samica rodzi 6-8 młodych w miocie. W wieku około 3 tygodni młode zaczynają przechodzić na pokarm stały.

Opisane podgatunki :

- Sorex alpinus alpinus - Hiszpania aż do Szwajcarii

- Sorex alpinus tatricus - Tatry Wysokie ( Polska, Słowacja ) - zagrożony

- Sorex alpinus hercynicus - Góry Harz ( Niemcy ) - prawdopodobnie wymarły ?

- Sorex alpinus intermedius - Wzgórza Brianza, Como ( Włochy ) - stanowisko niepewne

- Sorex alpinus longobarda - północne Włochy - stanowisko niepewne 

W Polsce występuje w Sudetach i Tatrach. Jest gatunkiem chronionym. 

Sorex alpinus tatricus

W Europie w rejonach występowania objęta ochroną.

Główne zagrożenia :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata siedlisk

- nadmierny wypas zwierząt domowych

- zdziczałe koty

- anomalia pogodowe ( ulewne deszcze, gradobicia )

W niewoli ryjówka górska przeżyła 1,5 roku.

Ryjówka karłowata, ryjówka malutka ( Sorex minutus ) ssak z rodziny Soricidae, z podrzędu Soricomorpha, rzędu owadożernych ( Insectivora ). Jeden z najmniejszych ssaków.

Występuje w całej Europie oprócz regionów w basenie Morza Śródziemnnego.

Zamieszkuje różnorodne środowiska: lasy, zakrzewienia i zarośla, zadrzewienia, żywopłoty, stare parki miedze, łąki i pastwiska a nawet pobocza dróg

.ryjówka karłowata ( Sorex minutus )

Prowadzi samotniczy tryb życia. Oprócz sezonu godowego nie toleruje przedstawicieli swojego gatunku na swoim terytorium. Aktywna praktycznie prze całą dobę. Nie hibernuje. 

Gniazda zakłada w opuszczonych norach gryzoni, pod korzeniami drzew lub innym zacisznym miejscu.

Ze względu na małe rozmiary i szybką przemianę materii, musi zjadać pokarm odpowiadający 125% masy ciała.

Żywi się bezkręgowcami, unika dżdżownic gdyż są one dla niej za duże.

Wytwarza ultradźwięki, które są prymitywną formą echolokacji, pomocną w polowaniu.

Sezon rozrodczy trwa od kwietnia do sierpnia. W tym czasie mogą być 2 mioty.

Ciąża trwa 10-18 dni, samica rodzi 4-7 młodych. Młode w wieku około 3 tygodni przechodzą na pokarm stały.

Sorex minutus

Opisane podgatunki :

- Sorex minutus minutus - Syberia, Rosja, cała Europa oprócz Grecji i południowych Włoch
- Sorex minutus becki - Hiszpania, Wyspy Kanaryjskie
- Sorex minutus canaliculatus - Szwecja
- Sorex minutus carpetanus - Sierra de Guadarrama ( Hiszpania )
- Sorex minutus exiquus - Holandia
- Sorex minutus gymnurus - Grecja
- Sorex minutus heptapotamicus - Issyk - Kulskaya ( Kirgizja ), Tien Shan
- Sorex minutus hibernicus - Irlandia
- Sorex minutus insulaebellae - wyspa Belle ( Francja )
- Sorex minutus kastchenkoi - zachodnia Syberia
- Sorex minutus lucanius - południowe Włochy
- Sorex minutus melanderi - europejska część Rosji
- Sorex minutus minimus - wyspa May ( Anglia )
- Sorex minutus pumilus - Szwecja
- Sorex minutus pygmaeus - Syberia
- Sorex minutus rusticus - Wielka Brytania
- Sorex minutus tauricus - Ukraina
- Sorex minutus thibenatus - Azja Środkowa, Chiny

W Polsce występuje na obszarze całego kraju, w niektórych regionach liczniejsza, w innych rzadsza. Gatunek objęty ochroną.

W innych krajach europejskich również objęta ochroną gatunkową.

Główne zagrożenia dla gatunku :

- degradacja i niszczenie środowiska naturalnego

- utrata siedlisk

- chemizacja rolnictwa

- nadmierny wypas zwierząt domowych

- likwidacja zadrzewień i zakrzewień

- niekorzystne warunki pogodowe

- zdziczałe koty

W niewoli - brak danych.

Maksymalna długość życia tego gatunku wynosi 16 miesięcy.