czwartek, 21 października 2010

Afryka - kolebka człowieka i nie tylko część I

Afryka zwana " Czarnym Lądem " jest drugim co do wielkości kontynentem. Uznawana  jest za kolebkę ludzkości, gdyż tutaj znaleziono najstarsze ślady człowiekowatych ( Hominidae ). 

Kontynent jest położony po obu stronach równika. Ma raczej wyraźnie wyżynny charakter o średniej wysokości 660 m n.p.m.. 75 % powierzchni lądu leży na wysokości od 300 do 2000 m n.p.m.. Najwyższym punktem jest wulkan  Kibo w masywie Kilimandżaro ( 5895 m n.p.m. ), a najniższym jest punkt w depresji jeziora Assal ( 150 m p.p.m. ).

po lewej: Ruwenzori, po prawej Kilimandżaro

Do Afryki należy wyspa Madagaskar z jej reliktową fauną - głównie naczelne - lemury.

Charakterystyczną cechą ukształtowania powierzchni jest występowanie rozległych kotlin i niecek rozdzielonych wyżynnymi wzniesieniami ( Kotlina Górnego Nigru, Kotlina Czadu, Kotlina Konga ). Tutaj znajdziemy najstarszą   pustynię na Ziemi - Namib oraz jedną z najmłodszych - Sahara.

po lewej: pustynia Namib, po prawej: Sahara

Wielkie afrykańskie rzeki to : Nil - najdłuższa rzeka na Ziemi, Niger, Kongo, Limpopo, Zambezi, Oranje, Senegal. Większość z nich jest nie żeglowna ze względu na dużą ilość wodospadów i katarakt. Najbardziej znane to Wodospad Wiktorii na Zambezi czy katarakty na Nilu.
Wielkie jeziora afrykańskie występują głównie we wschodniej części kontynentu. Najbardziej znane to Wiktorii, Tanganika, Niasa ( Malawi ), Turkana, Alberta, Tana oraz Czad w środkowej części kontynentu.
Jezioro Czad okresowo zmienia swoją powierzchnię. Jeziora okresowe występują w strefach zwrotnikowych i podzwrotnikowych a na obszarach pustynnych słone jeziora okresowe ( Wielki Szot, Asz -Szatt asz - Szarki ). Jest wiele obszarów bezodpływowych ( większa część Sahary, zachodnia część Kalahari, obszary w obrębie Wielkich Rowów Afrykańskich ).
Typowe są tzw. suche doliny zwane wadi, wypełniające się wodą podczas epizodycznych deszczów - głównie na Saharze.

typowe wadi na Saharze

Lodowce są charakterystyczne dla wierzchołków: Kilimandżaro, Kenii i Ruwenzori.

Inną charakterystyczną cechą kontynentu, na którą wpływ ma położenie po obu stronach równika jest wyraźny, symetryczny rozkład stref klimatycznych. I tak środkową część kontynentu obejmuje strefa klimatów równikowych ( od klimatu równikowego wilgotnego - opady całoroczne, po klimat podrównikowy suchy - krótka pora deszczowa i długa pora sucha ). Im dalej od równika na północ i na południe występuje strefa klimatów zwrotnikowych, charakteryzujących się malejącą roczną sumą opadów.

Świat roślinny: od północy w strefie śródziemnomorskiej - lasy zimozielone i zarośla typu makia. Im dalej na południe przechodzący w roślinność pustynną Sahary. Na południowych krańcach przechodzącą w półpustynną i sawannową ( trawiastą z parasolowatymi akacjami i baobabami ).
Po obu stronach równika różnorodne formacje roślinne : na obszarach suchych i gorących ( część Afryki Wschodniej i Sudan ) sawanna różnego typu. Na obszarach  o dużej wilgotności ( wybrzeże Zatoki Gwinejskiej i dorzecze Konga ) - wiecznie zielone lasy galeriowe i wilgotne, wiecznie zielone lasy równikowe. W dorzeczu Konga znajduje się drugi co do wielkości obszar porośnięty wiecznie zielonym lasem równikowym.  Dalej na południe lasy monsunowe, sawanny i półpustynie.

po lewej : zarośla Leucadendron argenteum Afryka Południowa, po prawej : kolczasty las na Madagaskarze

W Afryce Południowo-Zachodniej znów mamy do czynienia z pustynią - Kalahari.
Na południowych krańcach Afryki świat roślinny przypomina szatę śródziemnomorską z zimozielonymi lasami i zaroślami przypominającymi makię lecz utworzonymi z krzewów z rodziny srebnikowatych.
Z Afryki pochodzi wiele roślin użytkowych i ozdobnych m.in kawa, arbuz, proso afrykańskie ( Penisetum ), amarylis, gerber.

po lewej : delta Okawango, po prawej : sawanna w Afryce Wschodniej

Fauna Afryki to najbardziej urozmaicony świat kręgowców ze wszystkich kontynentów. Duża liczba endemicznych rodzin, których liczbą ustępuje tylko Ameryce Południowej.
Występuje tu 12 rodzin endemicznych ssaków m.in. żyrafy, hipopotamy, mrówniki czy mniej znane wodnice, złotokrety, ryjoskoczki. Na obszarze sawanny charakterystyczne są duże ssaki roślinożerne: słonie, nosorożce, bawoły, żyrafy, różne gatunki antylop, zebry, hipopotamy. Na tym obszarze występują najbardziej znane drapieżniki : lwy, lamparty, gepardy, hieny, likaony.
Bogaty jest świat naczelnych od małych galago poprzez małpy wąskonose ( pawiany, koczkodany, gerezy ) aż po człekokształtne ( goryle, szympansy ). Na Madagaskarze liczne lemury.

Bogata jest też ornitofauna z 7 rodzinami endemicznymi m.in. strusie, sekretarze, warugi, trzewikodzioby.

Bogaty jest też świat płazów i gadów ( żaby, rzekotki, kameleony, warany, krokodyle, węże - pytony, kobry, mamby ).

W wodach rzek i jezior występuje bogata ichtiofauna z endemicznym rodzajem - prapłetwiec czy rybami sezonowymi ( zagrzebki ). Jeziora Wielkiego Rowu Afrykańskiego ( Tanganika, Malawi ) zamieszkują setki endemicznych gatunków ryb pielęgnicowatych ( m.in Haplochromis, Tropheus, Lamprologus i inne).

Uznana za kolebkę ludzkości, gdyż w wąwozie Olduvai, w dolinie rzeki Omo i na pobrzeżach jeziora Turkana znaleziono najstarsze stanowiska archeologiczne sprzed 2 mln lat. Oprócz narzędzi kamiennych, kości spożytych zwierząt, znaleziono kości przedstawicieli rodzaju Australopithecus.
Znaleziono też kości późniejszego gatunku Homo habilis, który został uznany za rzeczywistego, najstarszego twórcę narzędzi ( tzw. kultura oldowańska ). Oba gatunki homonidów prawdopodobnie występowały na sawannie afrykańskiej w tym samym czasie.
Od około 1,6 mln lat datowane są znaleziska następnego gatunku, który opuścił Afrykę i rozproszył się po pozostałych kontynentach - Homo erectus.
Według archeologów to właśnie Homo erectus opanował ogień i wytwarzał zróżnicowane w formie i funkcji narzędzia.


rekonstrukcja Australopithecus afarensis

po lewej: rekonstrukcja Homo habilis, po prawej: rekonstrukcja Homo erectus

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz


KRS 0000069730