Sumatra - zagrożony bastion tygrysa sumatrzańskiego

sumatrzański deszczowy las tropikalny

Wyspa w Azji Południowo-Wschodniej, w zachodniej Indonezji, najbardziej na zachód w Archipelagu Wielkich Wysp Sundajskich. Największa wyspa w całości należąca do Indonezji, szósta pod względem wielkości na świecie.
Od zachodu i północnego-zachodu oblewa ją Ocean Indyjski a południowo-zachodnie wybrzeże graniczy z łańcuchem wysp Simeulue, Nias i Mentawai. Od północnego-wschodu Cieśnina Malakka oddziela ją od Półwyspu Malajskiego, przedłużenia kontynentu azjatyckiego. Od południowego-wschodu Cieśnina Sundajska oddziela Sumatrę od Jawy. Północny kraniec wyspy graniczy z Andamanami a wschodnia strona z wyspami Bangka i Belitung, Cieśniną Karimata i Morzem Jawajskim.
Stolicą Sumatry jest miasto Medan.

jeden z bardziej zagrożonych gatunków Sumatry - orangutan sumatrzański ( Pongo abelli )

Sumatrę przecina równik w centralnej części Sumatry Zachodniej ( Sumatera Barat ) i Prowincji Riau.
Klimat wyspy jest tropikalny, gorący i wilgotny. 
Średnia temperatura w styczniu wynosi +25 stopni Celsjusza a w sierpniu +27 stopni Celsjusza. Pora deszczowa w październiku i listopadzie.

Centralna część wyspy jest górzysta, są to góry Bukit Barisan z kilkoma czynnymi wulkanami, najwyższy z nich to Kerinci o wysokości 3805 m n.p.m.
Północno-wschodnia część to nizina z licznymi bagnami. 
Rzeki Sumatry ( Asahan, Barumun, Hari, Inderagiri, Kampar, Musi, Simpang-Kiri ) niosą duże ilości mułu i tworzą rozległe systemy. Systemy rzeczne budują nizinny z terenami bagiennymi i mokradłami.

Łączna powierzchnia Sumatry to 473 481 km2.
Ludność wyspy to ponad 44,1 mln ( 1994 ), średnia gęstość około 100 osób/km2.

nosorożec sumatrzański ( Dicerorhinus sumatrensis ) - samica z młodym w Zoo Cincinati

Na wyspie utworzono 8 prowincji - Aceh, Sumatera Utara, Riau, Sumatera Barat, Sumatera Selatan, Jambi, Benkulu, Lampung. 

Człowiek przybył na wyspę około 500 p.n.e.
Europejski podróżnik Marco Polo odwiedził Sumatrę w 1292 roku.
W roku 1508 dopłynął do wyspy Portugalczyk L. de Figueira. 
Holendrzy w XVI wieku wyparli Portugalczyków, w latach 1659 - 1662 podbili południowo-zachodnią część wyspy, w roku 1664 zajęli Indrapuras i Salidas a w 1666 Padang. W roku 1803 cała południowa część wschodniego wybrzeża wyspy znalazła się we władaniu Holendrów.
Dopiero pod koniec XVIII wieku Brytyjczycy założyli pierwsze swoje osady.
W roku 1824 Holendrzy zawarli układ z Brytyjczykami, na mocy którego Brytyjczycy zrzekli się posiadłości na Sumatrze ale objęli zwierzchnictwo nad Półwyspem Malajskim. 
W początkach XX wieku Holandia podporządkowała całą wyspą.
W latach 1942 - 1945 Sumatrę okupowała Japonia.
W roku 1946 Holandia uznała suwerenność Republiki Indonezji na Sumatrze.

tygrys sumatrzański ( Panthera tigris sumatrae ) - Zoo Wrocław

Wyspę porastały lasy tropikalne ale prawie 50% ich powierzchni wycięto w ciągu ostatnich 35 lat. Całkowita powierzchnia obecnych lasów deszczowych to około 25 000 km2.
W celu ratowania zasobów naturalnych wyspy utworzono 10 obszarów chronionych.
Są to :

1. Gadis Batang National Park ( 2004 ) o powierzchni całkowitej 1627 km2, w tym 417 km2 obszaru morskiego
2. Berbak National Park ( 1992 ) o powierzchni całkowitej 1627 km2, w tym obszaru morskiego 628 km2
3. Bukit Barisan Selatan National Park ( 1993 ) o powierzchni całkowitej 3650 km2, w tym obszaru morskiego 1410 km2
4. Bukit Duabelas National Park ( 2000 ) o powierzchni całkowitej 605 km2, w tym obszaru morskiego 233 km2
5. Bukit Tigapuluh National Park ( 1995 ) o powierzchni całkowitej 1277 km2, w tym obszaru morskiego 493 km2
6. Gunung Leuser National Park ( 1980 ) o powierzchni całkowitej 8629 km2, w tym obszaru morskiego 3061 km2
7. Kerinci Seblat National Park ( 1999 ) o powierzchni całkowitej 13 750 km2, w tym obszaru morskiego 5310 km2
8. Sembilang National Park ( 2001 ) o powierzchni całkowitej 2051 km2, w tym obszaru morskiego 792 km2
9. Siberut National Park ( 1992 ) o powierzchni całkowitej 1905 km2
10. Kambas Way National Park ( 1989 ) o powierzchni całkowitej 1300 km2, w tym obszaru morskiego 500 km2

sumatrzański tropikalny deszczowy las

kwiat Amorphophallus titanum

Tropical Rainforest Heritage of Sumatra został wpisany w 2004 roku jako UNESCO World Heritage.
Obejmuje on 3 parki narodowe : Genung Leuser National Park, Kerinci Seblat National Park i Bukit Barisan Selatan National Park.
Tropical Rainforest Heritage of Sumatra stanowi istotny obszar lasów, obejmujący różnorodność biologiczną górskich i nizinnych tropikalnych lasów deszczowych.
W Kerinci Seblat National Park żyje największa populacja tygrysa sumatrzańskiego. Obszar ten czyni go 1 z 12 miejsc Tiger Conservation Landscapes.
W sumatrzańskim tropikalnym lesie można znaleźć największy kwiat Rafflesia arnoldi i najwyższy kwiat Amorphophallus titanum.
W tym lesie można spotkać zagrożone gatunki : orangutana sumatrzańskiego ( Pongo abelii ), gibona ( Hylobates agilis ), nosorożca sumatrzańskiego ( Dicerorhinus sumatrensis ), tapira czaprakowego ( Tapirus indicus ), borneańską panterę mglistą ( Neofelis diardi ), słonia sumatrzańskiego ( Elaphas maximus sumatranus ), serau sumatrzańskiego ( Capricornis sumatraensis ), tygrysa sumatrzańskiego ( Panthera tigris sumatrae ).  

tygrys sumatrzański ( Panthera tigris sumatrae )

Tygrys sumatrzański ( Panthera tigris sumatrae ) drapieżnik z rodziny kotowatych ( Felidae ). Synonim Panthera sumatrae.
Według najnowszych badań genetycznych ( Cracraft i wsp. 1998, Luo i wsp. 2004 ) tygrys sumatrzański różni się od innych tygrysów. Potwierdziła to analiza morfologiczna ( Mazak & Groves 2006 ), różnice są na tyle wystarczające aby z podgatunku Panthera tigris sumatrae ( Pocock 1929 ), uznać go za samodzielny gatunek Panthera sumatrae.
Jednak na skutek międzynarodowego porozumienia pozostał w klasycznym gatunku Panthera tigris. Jest to obecnie najmniejszy z żyjących podgatunków Panthera tigris. 

Panthera tigris sumatrae - Zoo Wrocław

Zamieszkuje tropikalne lasy deszczowe nizinne i wyżynne, tereny podmokłe i bagienne. Najczęściej w pobliżu źródła wody i z dużą ilością gęstych zarośli.

Typowy samotnik, aktywny przez całą dobę chociaż szczyt aktywności późnym popołudniem i po zmierzchu oraz na 2 godziny przed świtem i wczesnym rankiem.

Jest gatunkiem terytorialnym, terytorium 1 samca jest trzykrotnie większe niż samicy. Terytoria samic często zachodzą na terytoria dominującego samca na danym obszarze.

Rewir łowiecki jest oznaczony moczem i kałem oraz drzewami wykorzystywanymi jako drapaki.

Charakterystyczne ubarwienie tygrysa jest jego kamuflażem a układ pręg jest unikalny dla każdego osobnika.

Długie tylne nogi pozwalają mu skakać na duże odległości. Jest dobrym pływakiem, nie unikającym wody.

Mimo, że tygrys sumatrzański jest uważany za najmniejszy podgatunek to dojrzały osobnik może osiągnąć wielkość około 2,7 m i wagę 75 - 114 kg.

Osobniki komunikują się ze sobą za pomocą ryków, pomruków, warczenia. Ocierają się o siebie, głównie głowami. Ogon służy do pokazania nastroju osobnika.

Poluje z zasadzki, ukrywając się w gęstych zaroślach. Posiada bardzo dobry wzrok i słuch pomagający mu śledzić swoją ofiarę. Stara się przed atakiem zbliżyć jak najbliżej wybranej ofiary. 1 na 8 - 10 ataków jest skuteczny. Ofiara ginie szybko po przegryzieniu tchawicy.

Preferuje zdobycz w postaci dzików i jeleni ale nie gardzi także inną zdobyczą nawet drobniejszą.

Zdarza się, że ranne lub starsze osobniki atakują ludzi. Dzieje się też tak na obszarach, gdzie naturalnej zdobyczy jest zbyt mało a człowiek wtargnął na terytorium tygrysa. 

Jednorazowo może zjeść więcej niż 40 kg mięsa. Resztę zdobyczy ukrywa i powraca do niej aż do całkowitego wykorzystania.

W sezonie rozrodczym samica łączy się z samcem ( najczęściej jest to dominujący samiec na tym obszarze ) na okres 3 - 9 tygodni, w tym czasie samica jest płodna przez 3 - 6 dni.

Para poluje i odpoczywa razem, w tym okresie wielokrotnie dochodzi do kopulacji.

Samiec po tym czasie  opuszcza samicę i oboje nadal pozostają samotnikami.

Okres ciąży to zwykle około 95 - 110 dni. Samica rodzi w dobrze ukrytej kryjówce, średnio 2 - 3 młode, chociaż mioty mogą osiągać nawet 6 młodych. Przeżywalność miotów jest bardzo niska i średnio przeżywa 1 - 2 młode. Młode rodzą się ślepe i głuche, w okresie 1 - 2 tygodni otwierają oczy i uszy. Okres laktacji trwa 3 - 6 miesięcy. W wieku 5 - 6 miesięcy wyruszają z samicą na polowanie. Pozostają z samicą do 18 - 24 miesięcy, po tym okresie rozpraszają się w poszukiwaniu własnego terytorium. Samice często pozostają w pobliżu matki nawet dzieląc z nią wspólne terytorium.

W warunkach naturalnych dożywa do 15 lat.

Dojrzałość płciową osiąga : samica w wieku 3 - 4 lat, samiec w wieku 4 - 5 lat.

        

słoń sumatrzański ( Elaphas maximus sumatranus )

Uznawany za krytycznie zagrożony w kategorii IUCN C2a.
Populacja została oszacowana na 400 - 500 osobników w krajowych planach działań na rzecz tygrysa ( 1994, 2007a - Indonezja ). Chociaż szacunki przedstawione przez Shepherda & Magnusa 2004 z 6 głównych obszarów chronionych to 324 - 509 osobników.
Szacunki te uważane są przez badaczy z Tiger Conservation Landscapes i Sumatran Tiger Project jako spekulacyjne i zawyżone.

Panthera tigris sumatrae 

Wytyczne IUCN ( IUCN 2006 ) określają populację jako liczbę dojrzałych osobników zdolną do rozmnażania. Ogólnie odnosi się to do wszystkich dorosłych sztuk w wieku reprodukcyjnym w populacji. Jednak definicja dojrzałych osobników umożliwia oszacowanie liczby dorosłych sztuk w celu uwzględnienia wszystkich czynników, mogących powodować większe narażenie taksonu niż można się było tego spodziewać.
Istnieją dwa główne czynniki zwiększające podatność na wymarcie.
Pierwszy czynnik to niska gęstość osobnicza w stosunku do innych ssaków, w tym gatunków drapieżnych.
Drugim jest stosunkowo niska rozrodczość, gdzie zaledwie kilka zwierząt odchowuje potomstwo zdolne aby przetrwało i mogło wziąć udział w tzw. populacji lęgowej ( Smith i McDougal 1991, Kerley i wsp. 2003 ).
Niska gęstość osobnicza określa, liczbę zwierząt na danym obszarze. Określa też, że duże obszary są konieczne do ochrony żywotnych populacji. Dawno udowodniono, że niestety wiele obszarów chronionych jest za małych aby je chronić ( Nowell i Jackson 1996, Dinerstein i wsp. 1997, Sanderson i wsp. 2006 ).

tygrys sumatrzański ( Panthera tigris sumatrae )

Niska rozrodczość wymaga większych populacji i większych obszarów oraz zmniejszenie śmiertelności na obszarach niechronionych i utrzymanie żyjących osobników przez połączenie ( Carroll i Miquelle 2006 ).
Rekompensatą wysokiej śmiertelności powinna być obfita baza zwierzyny łownej ( Karanth i wsp. 2006 ). Jednak zmniejszenie bazy zdobyczy jest największym zagrożeniem dla tygrysów w większości z ich zakresu na wyspie ( Sanderson i wsp. 2006 ).
Niska rozrodczość wskazuje, że mniej dorosłych osobników łączy się w pary i mniej potomstwa przychodzi na świat.
Wiele osobników występuje w odizolowanych subpopulacjach, które są zbyt małe lub zbyt zagrożone dla długoterminowej rentowności gatunku.

dwa samce tygrysa sumatrzańskiego z wrocławskiego zoo

Efektywna wielkość populacji ( Ne ) jest estymatorem genetycznej wielkości populacji i jest to odsetek całkowitej populacji dorosłych osobników ( N ), która się powiela przez potomstwo zdolne przetrwać i rozmnażać się.
( Ne ) jest zwykle mniejsza niż ( N ), co zostało udokumentowane dla tygrysa.
I dlatego uważa się, że liczba dojrzałych tygrysów sumatrzańskich to 40% w zakresie całej populacji. Daje to 176 - 271 osobników bez subpopulacji o wielkości większej niż 50. Jest to zgodne z zasadą ostrożności.

Panthera tigris sumatrae

Populacja tygrysa spada ze względu na wysoką utratę siedlisk ( 3,2 - 5,9%/rok ) i ich fragmentację, która dotyczy również obszarów chronionych lecz w mniejszym stopniu. Ze względu na gęstość zaludnienia występuje wysoki poziom konfliktu człowiek - tygrys. Niestety konflikt ten przegrywa tygrys, który albo jest zabijany albo chwytany i trafia do placówek nie spełniających wymogów hodowli i trzymania dzikich zwierząt, gdzie bardzo często ginie. Wzrost populacji ludzkiej coraz częściej przyczynia się do naruszania zarówno granic jak i samych obszarów chronionych.
Nielegalny handel częściami ciała tygrysa przyczynia się do zabijania tych zwierząt przez kłusowników. W latach 1998 - 2002 zabito co najmniej 51 sztuk z czego 76% w celach handlowych a 15% na skutek konfliktu człowiek - tygrys ( Shephard i Magnus 2004 ). W czasie badań ( Nemora 2007 ) okazało się, że części ciała co najmniej 23 osobników były wystawione na sprzedaż.

tygrys sumatrzański ( Panthera tigris sumatrae ) - Zoo Wrocław

Uważa się, że tygrys sumatrzański występuje na obszarze około 58 321 km2 z zalesionymi siedliskami. 12 samodzielnych Tiger Conservation Landscapes daje łącznie około 88 352 km2. Tylko 37 000 km2 jest na obszarach chronionych w parkach narodowych.

tygrys sumatrzański ( Panthera tigris sumatrae )

W niewoli obecnie jest szacunkowo większa populacja niż w warunkach naturalnych.
Szacuje się, że czystych genetycznie osobników w ogrodach zoologicznych na całym świecie może być około 600 - 800 a nawet 1000 osobników ( razem z prywatnymi kolekcjami dzikich zwierząt, zwłaszcza w U.S.A. ).
Dobrze rozmnaża się w niewoli chociaż nie zawsze samice chcą i umieją opiekować się potomstwem.
W Polsce w latach 70-tych i 80-tych XX wieku ogród zoologiczny we Wrocławiu był znaną na świecie placówką rozmnażającą tygrysa.
Obecnie w Zoo Wrocław przebywają dwa młode samce tygrysa sumatrzańskiego.
Ogród zoologiczny w Warszawie jest obecnie placówką mogącą się poszczycić potomstwem tego gatunku.

wybieg tygrysa sumatrzańskiego we wrocławskim zoo

W roku 2002/2003 tygrysa jako cały gatunek objęto Kampanią Ochrony Tygrysa firmowaną przez Europejskie Stowarzyszenie Ogrodów Zoologicznych i Akwariów ( EAZA ).

W roku 2012 w ramach Kampanii Zwierzęta Azji Południowo-Wschodniej tygrys sumatrzański jest nią objęty w ramach Ochrony i wzmocnienia monitoringu nosorożca sumatrzańskiego na obszarze Kambas Way National Park na Sumatrze. Jest to wspólna Kampania EAZA i IUCN. 
Ambasadorem tej Kampanii jest saola ( Pseudoryx ngehetinhensis ).

  tapir czaprakowy ( Tapirus indicus )

Zdjęcia tygrysów sumatrzańskich z wrocławskiego zoo dzięki uprzejmości Agnes - Magnes

         Opracowano na podstawie:

animaldiversity, arkive, iucn, planet-mammiferes, waza, wikipedia, wwf i wiedzy własnej.

Ryciny i zdjęcia zamieszczono w celach dydaktycznych, informacyjnych i szkoleniowych.