Scandentia - wiewióreczniki, tupaje, ryjówki drzewne. Przegląd gatunków. Część V

Rodzina : Tupaiidae

Rodzaj : Tupaia

Wiewiórecznik jawajski, tupaja jawajska ( Tupaia javanica ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae.

Występuje w Azji Południowo-Wschodniej ( Indonezja - Bali, Jawa, Nias i zachodnia Sumatra ).

Zamieszkuje pierwotny nizinny tropikalny las do 1700 m n.p.m. Bardzo rzadko zasiedla wtórne siedliska.

 wiewiórecznik jawajski ( Tupaia javanica ) - młody osobnik schwytany przez badaczy

Jak wszystkie gatunki z rodzaju Tupaia jest aktywny za dnia w ciągu całego roku. 

Prowadzi nadrzewny tryb życia, na ziemię schodzi sporadycznie. Wspina się często w korony drzew tworzące zwarty baldachim.

Żyje głównie samotnie ale też w monogamicznej parze lub grupie ( para i potomstwo ).

Jest terytorialny i oznacza rewir gruczołami zapachowymi.

Porusza się zwinnie i szybko, często po spodniej stronie gałęzi lub konaru.

Buduje gniazda z miękkiego materiału roślinnego, które umieszcza w dziupli drzewa, w zagłębieniu przy pniu drzewa lub na grubym konarze.

Do komunikacji używa oprócz sygnałów zapachowych również wokalizy czy sygnałów wizualnych.

Odżywia się pokarmem zwierzęcym ( głównie różnego rodzaju bezkręgowce ) jak i roślinnym ( miękkie owoce ).

Sezon rozrodczy w ciągu całego roku. System krycia monogamiczny ale może występować też poligamia.

Samica buduje gniazdo lęgowe, które oznacza gruczołami zapachowymi.

Ciąża trwa około 40 - 45 dni. Samica rodzi 1 - 4 młode, gołe, ślepe i głuche.

2 - 3 mioty w sezonie.

Karmi je mlekiem co 48 godzin. Odstawienie następuje po 36 dniach od narodzin i młode opuszczają gniazdo przenosząc się do gniazda pary. Po około 3 tygodniach zostają przepędzone.

Samiec nie uczestniczy w opiece nad młodymi.

Dojrzałość płciową młode uzyskują w 2 - 3 miesiącu od narodzin ale do rozrodu przystępują w wieku około 6 miesięcy.

Żyje prawdopodobnie około 10 lat.

Opisane podgatunki :

- Tupaia javanica balina - Bali - uznawany za synonim Tupaia javanica javanica

- Tupaia javanica bogoriensis - zachodnia Jawa ( Buitenzorg ) - uznawany za synonim Tupaia javanica occidentalis

- Tupaia javanica javanica - Jawa, Bali

- Tupaia javanica occidentalis - zachodnia Sumatra, Nias, Jawa 

- Tupaia javanica tjibruniensis - zachodnia Jawa ( Bandoeng, Tjiboeni=Cibuni ) - uznawany za synonim Tupaia javanica occidentalis

Gatunek uznawany za nie zagrożony mimo, że przeszedł kilka poważnych utrat siedlisk na niższych wysokościach ale spadek 20-30% w ciągu ostatniej dekady jest mało prawdopodobny  aby kwalifikować gatunek w bardziej zagrożonych kategoriach.

Główne zagrożenie stanowi utrata siedlisk związana z rozwojem rolnictwa i przekszrałcaniem gruntów w plantacje.

Ujęty w Załączniku CITES II.

Rejestrowany z Gunung Ciremai National Park, Cibodas Botanical Garden i Pangandayan Nature Reserve.

Sugeruje się jednak aby populacje były monitorowane ze względu na ciągłą utratę siedlisk ( wylesianie ). 

W niewoli - brak danych. 

Wiewiórecznik borneański, tupaja borneańska, wiewiórecznik długostopy, tupaja długostopa ( Tupaia longipes ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae. Synonim Tupaia glis longipes - Tupaia ferruginea longipes.

Występuje w Azji Południowo-Wschodniej ( Borneo - Sabah, Sarawak, Kalimantan, Brunei ). Endemit dla Borneo.

Zamieszkuje pierwotny nizinny las tropikalny poniżej 1000 m n.p.m.

 wiewiórecznik borneański ( Tupaia longipes ) - portret

Gatunek pokrewny Tupaia glis.

Ekologia, biologia i sposób życia jak u Tupaia glis.

Opisane podgatunki :

- Tupaia longipes longipes - północne Borneo ( Sabah ), Brunei 

- Tupaia longipes salatana - południowe Borneo ( Kalimantan ) - synonim Tupaia glis salatana

Gatunek uznawany za nie zagrożony mimo, że przeszedł spadki związane z utratą siedlisk ( wylesianie ) ale mało prawdopodobne aby spadek był na tyle poważny aby kwalifikować go w bardziej zagrożonych kategoriach.

Dawniej zawarty w Tupaia glis ( Corbet i Hill 1992 ) ale traktowany jako samodzielny gatunek przez Halgen ( 2005 ).

Główne zagrożenie stanowi utrata siedlisk ( wylesianie ) związana z rozwojem rolnictwa i przekształcaniem gruntów w plantacje.

Gatunek nie potrafi przetrwać w naturalnych pozostałościach lasu ani w regenerujących się obszarach ( R.Stuebing i wsp. ).

Ujęty w Załączniku CITES II.

Rejestrowany z kilku obszarów chronionych w swoim zasięgu.

Sugeruje się, że ze względu na systematyczny spadek siedlisk populacje powinny być monitorowane. 

W niewoli - brak danych.

Wiewiórecznik malutki, tupaja malutka, wiewiórecznik karłowaty, tupaja karłowata ( Tupaia minor ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae.

Występuje w Azji Południowo-Wschodniej ( Tajlandia, Malezja, Indonezja, wyspy Banggi, Balambangan, Sumatra, Borneo, Lingga, Palau Laut ).

Zamieszkuje nizinny pierwotny las tropikalny, plantacje i ogrody do wysokości 1700 m n.p.m.

  wiewiórecznik malutki ( Tupaia minor ) - portret

Aktywny w ciągu dnia i całego roku. Żyje w monogamicznych parach, samotnie, niewielkich grupach ( para i potomstwo ) lub grupach złożonych z 1-2 samców i kilku samic ( 4 - 6 ).

Prowadzi nadrzewny tryb życia, rzadko schodząc na ziemie. Jedynie w okresie odchowu młodych samica przebywa najczęściej na ziemi. Wykorzystuje średnie wysokości ale często też zwarty baldachim koron drzew. Jeśli schodzi na ziemię to ogranicza się do pobliża drzewa, z którego zszedł.

Jest terytorialny, zakres rewiru to około 500 - 8000 m2. Para lub grupa utrzymuje wspólne terytorium, które oznacza gruczołami zapachowymi, moczem i kałem.

Buduje dwa rodzaje gniazd : do odpoczynku i lęgowe. Gniazdo jest zbudowane z suchych liści i gałązek. Tupaia minor umieszcza je w dziupli drzewa, w zagłębieniu konaru przy pnie drzewa lub bezpośrednio na konarze. Gniazdo lęgowe umieszcza często w powalonym drzewie lub w zagłębieniu pod nim.

Do komunikacji używa oprócz sygnałów zapachowych także sygnałów wizualnych, wokalizy czy dotyku.

Porusza się zwinnie i szybko. Jest dobrym wspinaczem, potrafiącym poruszać się po spodniej stronie gałęzi lub konaru. Często przysiada na tylnych kończynach spożywając pokarm. 

Zjada tylko miękkie części owoców i jagód, wysysając jedynie sok i odrzucając resztę.

Jest wszystkożerny. Jego dieta składa się z różnorodnych bezkręgowców i ich larw ale również owoców i jagód.

Sezon rozrodczy w ciągu całego roku. System krycia monogamiczny lub poligamiczny.

Ciąża trwa 40 - 45 dni. Samica buduje gniazdo lęgowe, które oznacza gruczołami zapachowymi i w którym rodzi 1 - 3 młode w miocie. 2 - 4 mioty w sezonie.

Młode rodzą się gołe, ślepe i głuche. Samica karmi je mlekiem z wysoką zawartością tłuszczu.

Młode są karmione co 48 godzin i po 36 dniach są odstawiane.

Przypominają w tym czasie miniatury dorosłych osobników. Po odstawieniu przenoszą się do gniazda pary i po 3 - 4 tygodniach wspólnego życia są przeganiane.

Samiec nie uczestniczy w opiece nad młodymi a w momencie przenosin opuszcza gniazdo.

Dojrzałość płciową osiąga w wieku 2 miesięcy ale rozmnaża się dopiero około 5 - 6 miesiąca życia.

Żyje w niewoli 9 - 10 lat.

       Tupaia minor

Opisane podgatunki :

- Tupaia minor caedis - wyspa Balambangan, północne Borneo ( Sabah )

- Tupaia minor humeralis - południowo-zachodnia Sumatra ( Rimbo Pengadeng, Bencoolen=Bengkulu )

- Tupaia minor leucogaster - południowe Borneo ( zachodni Kalimantan ) - synonim Glipora leucogaster - traktowany jako synonim Tupaia minor minor

- Tupaia minor malaccana - Półwysep Malajski, wyspa Singkep, wyspa Lingga - synonim Tupaia malaccana

- Tupaia minor minor - Borneo ( Sabah ), wyspa Labuan 

- Tupaia minor siamensis - Tajlandia ( Koh Lak ) - synonim Tupaia siamensis - prawdopodobnie synonim Tupaia minor 

- Tupaia minor sincipis - Archipelag Riau ( wyspy Singkep, Lingga ) - synonim Tupaia sincipis

  rycina - Tupaia minor

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na szeroki zakres dystrybucji i pewien stopień tolerancji na modyfikację siedlisk mimo, że przechodzi spadki związane z utratą siedlisk w części zasięgu ale brak dowodów w chwili obecnej, aby spadki te kwalifikowały gatunek w bardziej zagrożonych kategoriach.

W części zasięgu zajmuje te same siedliska co Tupaia glis, Tupaia longipes i Tupaia gracilis.

Jest on podobny morfologicznie do Tupaia gracilis ( KH Han & wsp. ).

Główne zagrożenie stanowi utrata siedlisk ( wylesianie ) ze względu na rozwój rolnictwa i przekształcanie gruntów w plantacje, zwłaszcza na Sumatrze i Półwyspie Malajskim.

Tupaia minor jest dość powszechna na Borneo ale nie obfita ( Han & wsp. 2000 ), jednak stosunkowo rzadka na Półwyspie Malajskim i na Sumatrze.

W Tajlandii gatunek odnotowano z monsunowego wiecznie zielonego lasu, z malajskiego lasu mieszanego i z plantacji w południowej części kraju ( Parr 2003 ).

Na Borneo odnotowano go ze starszych plantacji ( R.Stuebing & wsp. i Wells ).

Ujęty w Załączniku CITES II.

Rejestrowany z wielu obszarów chronionych, w tym z : Krau Wildlife Reserve ( Malezja ).

W niewoli - głównie ogrody zoologiczne Azji i U.S.A.

Hodowany w wysokich wolierach z dużą ilością gałęzi i konarów.

Trzymany w monogamicznej parze lub samotnie.

Jeśli łączono pary do rozrodu lub z innych powodów to w 20% dochodziło do agresji, w 60% pary polubownie dzieliły terytorium a krycie wystąpiło w pozostałych 20% przypadków. 

Wiewiórecznik kalamiański, tupaja kalamiańska ( Tupaia moellendorfii ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae. Synonim Tupaia palawanensis moellendorfii.

Występuje we wschodniej Azji ( Filipiny - wyspy Busuanga, Culion i Cuyo w grupie Calamian Islands ).

Zamieszkuje nizinny pierwotny las liściasty i zarośla bambusowe.

Gatunek słabo poznany.

Istnieją wątpliwości co do ważności tego taksonu.

Ekologia, biologia i sposób życia jak u Tupaia palawanensis.

Opisane podgatunki : 

- Tupaia moellendorfii busuangae - wyspa Busuanga - synonim Tupaia palawanensis busuangae

- Tupaia moellendorfii cuyonis - wyspa Cuyo - synonim Tupaia palawanensis cuyonis

- Tupaia moellendorfii moellendorfii - wyspa Culion

Gatunek nie sklasyfikowany ze względu na brak aktualnych informacji o stanie populacji na wyspach oraz bezpośrednich zagrożeń.Istnieją także wątpliwości co do jego statusu taksonomicznego w stosunku do Tupaia palawanensis.

Dawniej zawarty w Tupaia palawanensis, uznany za samodzielny gatunek przez Helgen ( 2005 ).

Znany z 15 próbek zebranych w 1947 z wysp Culion, Cuyo i Busuanga przez Filipińską Ekspedycję Zoologiczną z 1946/47 ( Sanborne 1952 ), i 10 próbek z 1962 roku z wyspy Culion ( L.Heaney & wsp. ).

Główne zagrożenie stanowi rozwój rolnictwa i górnictwa. Związana jest z tym utrata siedlisk i degradacja środowiska naturalnego.

Ujęty w Załączniku CITES II.

Nie jest rejestrowany z żadnego obszaru chronionego.

Potrzebne są aktualne badania dotyczące dystrybucji, stanu i trendów populacji, jej obfitości, siedlisk, zagrożeń oraz statusu taksonomicznego.

W niewoli - brak danych.

Wiewiórecznik górski, tupaja górska ( Tupaia montana ) ssak z rzędu wiewióreczników ( Scandentia ), z rodziny Tupaiidae.

Występuje w Azji Południowo-Wschodniej ( Borneo - Sarawak, zachodni Sabah, północny Kalimantan, Brunei ). Jest to endemit dla Borneo.

Zamieszkuje górskie i podgórskie lasy tropikalne powyżej 600 m n.p.m.

    wiewiórecznik górski ( Tupaia montana )

Aktywny w ciągu dnia, w ciągu całego roku. Żyje samotnie, w monogamicznej parze lub niewielkiej grupie ( para i potomstwo ).

Prowadzi częściowo nadrzewny tryb życia. Dobrze się wspina ale wykorzystuje średnie wysokości, rzadko wspinając się w korony drzew tworzących zwarty baldachim. 

Jednak większość aktywnego czasu spędza buszując wśród zarośli i w poszyciu na dnie lasu.

W czasie żerowania często przysiada na tylnych kończynach spożywając owoc lub ofiarę.

Kryjówki zakłada w dziuplach, rozwidleniach konarów czy zagłębieniach przy pniu drzewa.

Buduje dwa rodzaje gniazd : lęgowe i do odpoczynku.

Jest terytorialny, rewir jest oznaczony wydzieliną gruczołów zapachowych, kałem i moczem. 

Para wspólnie broni rewiru przed intruzami tego samego gatunku.

Do komunikacji używa sygnałów chemicznych, wizualnych, dotyku i wokalizy.

Odżywia się głównie pokarmem zwierzęcym ( owady i ich larwy, inne bezkręgowce, drobne kręgowce, jaja i pisklęta ptaków ) oraz pokarmem roślinnym ( owoce i jagody ).

Sezon rozrodczy w ciągu całego roku. System krycia monogamiczny ale nie jest wykluczona częściowa poligamia.

Samica buduje gniazdo lęgowe, które zabezpiecza wydzieliną gruczołów zapachowych przed intruzami.

Ciąża trwa 40 - 45 dni ale nawet do 52. Samica rodzi 1 - 4 młode ( średnio 2 ) w miocie.

Może być 2 - 3 mioty w sezonie. Młode rodzą się gołe, ślepe i bezradne.

Karmione są mlekiem co 48 godzin przez 35 - 36 dni. Po tym czasie młode przypominają miniatury dorosłych osobników i przenoszą się do gniazda pary.

Tutaj przebywają 2 - 3 tygodnie i następuje rozproszenie.

Żyje prawdopodobnie około 10 lat.

Opisane podgatunki :

- Tupaia montana baluensis - północne Borneo ( Mt.Kinabalu, Sabah )

- Tupaia montana montana - zachodnie Borneo ( Mt.Dulit, północny Sarawak ) 

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na występowanie w górskich regionach, które są w większości nienaruszone. Jednak lokalnie odnotowano spadki ale w chwili obecnej są one niewielkie i nie wystarczające do kwalifikowania gatunku w bardziej zagrożonych kategoriach.

Mimo, że odnotowywano gatunek od wysokości 300 m n.p.m. ( Medway 1977 ) to obecnie zapisy z tej wysokości są rzadkie, dlatego najczęściej jest odnotowywany z wysokości powyżej 600 m n.p.m.

Tupaia montana toleruje częściowo zaburzony las.

Ogólnym zagrożeniem nie tylko dla Tupaia montana ale i dla innych gatunków na Borneo jest wylesianie na potrzeby rolnictwa. Związana jest z tym utrata siedlisk a uzyskane grunty są przekształcane w plantacje ( KH Han & wsp. ).

Ujęty w Załączniku CITES II.

Rejestrowany z kilku obszarów chronionych, w tym z : Gunung Niut Nature Reserve, Gunung Penrissen Nature Reserve / ostatnio nie stwierdzony - KH Han & wsp. /, Danau Sentarum National Park, Crocker Range National Park, Kinabalu National Park i Kayah Mentarang National Park.

Sugeruje się, że populacje jednak powinny być monitorowane.

W niewoli - brak danych.   

  Opracowano na podstawie:

animaldiversity, arkive, iucn, planet-mammiferes, waza, wikipedia, wwf i wiedzy własnej.

Ryciny i zdjęcia zamieszczono w celach dydaktycznych, informacyjnych i szkoleniowych.