Jeżozwierze Starego Świata. Rodzina Hystricidae - przegląd gatunków. Część III.

Rodzaj Hystrix 

Jeżozwierz afrykański ( Hystrix cristata ) gryzoń z rodziny jeżozwierzy ( Hystricidae ). Synonim Hystrix galeata.

Występuje w Europie ( Sycylia, południowe Włochy, Chorwacja, Serbia, Czarnogóra, Macedonia, Albania, północna Grecja, Bułgaria, Rumunia, Mołdawia ) i w Afryce ( Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Egipt, Mali, Mauretania, Republika Środkowej Afryki, Czad, Sudan, Etiopia, Somali, Erytrea, Senegal, Gambia, Benin, Burkina Faso, Kamerun, Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Gwinea - Bissau, Sierra Leone, Liberia, Niger, Nigeria, Togo, Rwanda, Burundi, Demokratyczna Republika Konga, Kongo, Uganda, Kenia, północna Tanzania, Angola ).

Zamieszkuje różnorodne siedliska : lasy dębowe, zarośla śródziemnomorskie ( makia ), lasy galeriowe i tropikalne, sawanny, stepy, półpustynie i pustynie, busz, tereny skaliste, tereny rolnicze od poziomu morza do wysokości 2550 m n.p.m.

     jeżozwierz afrykański ( Hystrix cristata ) - w warunkach zoo

Aktywny od zmierzchu do świtu, rzadko za dnia w ciągu całego roku.

Żyje samotnie, w monogamicznej parze lub niewielkiej grupie rodzinnej.

Jest terytorialny, w swoim rewirze tworzy system szlaków komunikacyjnych, które są wykorzystywane do poszukiwania pokarmu. Potrafi wędrować do 20 km w celu znalezienia pokarmu.

Na kryjówki wykorzystuje szczeliny skalne, jaskinie, jamy pod korzeniami drzew, dziuple u podstawy drzewa, opuszczone nory mrówników. Kopie też własne nory, które mogą mieć do 20 metrów długości i są podzielone na 2 komory. Obie są wyścielone materiałem roślinnym. W Europie w okresie zimowym nie hibernuje lecz spędza większość czasu w kryjówce.

Jest posiadaczem mocnych i ostrych kolców o długości około 35 - 40 cm. Jego postawa obronna jest jak u wszystkich przedstawicieli rodziny. Najpierw groźne potrząsanie a następnie stroszenie kolców i odwracanie się tyłem w kierunku napastnika. Tylko wyspecjalizowane drapieżniki ( lwy, lamparty, hieny ) potrafią upolować tego dużego gryzonia bez szkody dla siebie. 

Jego dieta w większości składa się z różnorodnego pokarmu roślinnego, chociaż uzupełnia ją o owady, małe kręgowce i padlinę. Często gryzie kości ( uzupełnia niedobór fosforu i wapnia ), które znosi do kryjówki lub w jej pobliżu. Zjada też kambium drzew, przyczyniając się do ich śmierci.
Sezon rozrodczy w ciągu całego roku, w Europie od maja do lipca. System krycia monogamiczny. Samica przed kopulacją podnosi lekko ogon i przyciąga do ciała kolce.
Kopulacja odbywa się w kryjówce lub jej pobliżu. 
Ciąża trwa około 110 - 112 dni. 1 miot w roku. Samica rodzi 1 - 3 młode ( średnio 2 ).
Młode mają otwarte oczy, posiadają zęby a ich kolce twardnieją od kilku godzin do tygodnia.
Samica karmi je mlekiem około 2 - 3 tygodni, chociaż już po tygodniu mogą opuścić norę i spożywać stały pokarm.
Po 6 - 8 miesiącach od urodzin młode się usamodzielniają.
Dojrzałość płciową uzyskują w wieku 14 - 20 miesięcy.
Żyje do 20 lat, w niewoli do 25 lat.

     Hystrix cristata w warunkach wiwaryjnych

Opisane podgatunki :

- Hystrix cristata aerula - Niger ( Aouderas, Asben ), Nigeria - synonim Hystrix aerula

- Hystrix cristata ambigua - Tanzania - synonim Hystrix galeata ambigua

- Hystrix cristata conradsi - Tanzania ( Mwanza i Ukerewe Island, Victoria Nyanza ) - synonim Hystrix galeata conradsi

- Hystrix cristata cristata - Włochy, Sycylia, północna Grecja 

- Hystrix cristata cuvieri - Afryka Północna ( Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Egipt ) - synonim Acanthion cuvieri

- Hystrix cristata europea - południowo-wschodnia Europa - synonim Hystrix europea - uznawany za tożsamy z Hystrix cristata cristata 

- Hystrix cristata galeata - Afryka Wschodnia ( Kenia, Tanzania ) - synonim Hystrix galeata - Hystrix galeata galeata - Hystrix africaeaustralis galeata - uznawany też za samodzielny gatunek z 6 podgatunkami

- Hystrix cristata lademanni - Tanzania ( Kondoa Irangi, południowo-zachodnie stoki Kilimandżaro ) - synonim Hystrix galeata lademanni

- Hystrix cristata lonnbergi - Tanzania ( Kilimandżaro ) - synonim Hystrix galeata lonnbergi 

- Hystrix cristata occidanea - Afryka Północna ( Maroko, Algieria, Tunezja, Libia, Egipt ) i Afryka Zachodnia ( Mali ) - synonim Hystrix occidanea

- Hystrix cristata senegalica - Afryka Zachodnia ( Senegal ) - synonim Hystrix senegalica

- Hystrix cristata somalensis - Kenia ( Rift Valley, Near Nyoro, północne Guaso Nyiro ) - synonim Hystrix galeata somalensis

   Hystrix cristata

Hystrix cristata w warunkach zoo zjadający orzecha włoskiego

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na szeroką dystrybucję i prawdopodobieństwo dużych populacji i pewien stopień tolerancji na modyfikację siedlisk.

Uważano, że europejska populacja została wprowadzona przez Rzymian ale kopalne szczątki sugerują, że był obecny w Europie w górnym plejstocenie ( Amori & Angelici 1999 ).

W kontynentalnej części Włoch gatunek wykazuje ekspansję w kierunku północnym. Uważa się, że niedawno wymarł na Bałkanach ( Amori & Angelici 1992 ).

Obserwowany również w Polsce w 1998 i 2000 roku ( Dolny Śląsk ), ale nie jest pewne czy były to osobniki przybyłe z południa Europy czy uciekinierzy z prywatnych hodowli.

We Włoszech chroniony prawem krajowym od roku 1974.

Ujęty w Załączniku II Konwencji Berneńskiej i w Załączniku IV Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej i Dyrektywy Gatunkowej.

Główne zagrożenie stanowi :

- polowanie dla mięsa, kolców i tradycyjnej medycyny ( często z psami ) - tego typu polowanie jest dość powszechne na Sycylii

- tępiony jako szkodnik upraw rolnych

- utrata i fragmentacja siedlisk

- rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej

- rozwój rolnictwa

- urbanizacja

W Maroku uznawany za zagrożony ( Cuzin 2003 ) i powinien zostać objęty działaniami ochronnymi.

Uznaje się go za wymarły na terenie Egiptu od 1980 i na terenach rolniczych w Ugandzie od 1970 ( Nowak 1999 ).

W Afryce Zachodniej i Subsaharyjskiej populacje uważane są za prawdopodobnie stabilne.

Ujęty w Załączniku CITES III w Ghanie.

Rejestrowany z wielu obszarów chronionych w swoim zasięgu.

Potrzebne są badania dotyczące skutków polowania i tępienia populacji w Afryce Północnej i Zachodniej.

portret Hystrix cristata

jeżozwierz afrykański ( Hystrix cristata ) zjadający orzeszki ziemne w zoo

W niewoli - częsty.

Hodowany w grupach.

Trzymany na wybiegach z odpowiednimi kryjówkami. Niestety jeżozwierze nie są na otwartych wybiegach lecz z ograniczonym dostępem zwiedzających ze względu na kolce. Często nie wykorzystuje się ogrzewanych pomieszczeń.

Dobrze rozmnaża się w warunkach wiwaryjnych.

Zjada wszelkie dostępne warzywa i owoce.

Hystrix cristata w warunkach zoo

Jeżozwierz indyjski ( Hystrix indica ) gryzoń z rodziny jeżozwierzy ( Hystricidae ). Synonim Hystrix leucura.

Występuje w Europie ( południowa Rosja, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan ) i w Azji ( Turcja, Izrael, Jordania, Syria, Irak, Iran, Arabia Saudyjska, Jemen, Oman, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie, południowy Kazachstan, Turkmenistan, Afganistan, Pakistan, Indie, Sri Lanka, południowo-zachodnie Chiny - Tybet, Nepal i prawdopodobnie Kirgizja, Uzbekistan i Tadżykistan ).

Zamieszkuje różnorodne środowiska : lasy umiarkowane i zwrotnikowe, tugai, zarośla i zakrzewienia, stepy, obszary skaliste, wzgórza, góry, półpustynie i pustynie, tereny rolnicze od poziomu morza do wysokości 2400 m n.p.m.

  jeżozwierz indyjski ( Hystrix indica ) - zoo Wrocław

Aktywny głównie w nocy, rzadziej za dnia w ciągu całego roku. 

Żyje samotnie, w monogamicznej parze lub niewielkiej grupie ( para i potomstwo z obecnych i poprzednich miotów ).

Na kryjówki wybiera jaskinie, szczeliny skalne, jamy pod korzeniami drzew czy nory ( opuszczone albo samodzielnie wykopane ). Nora to dość długi tunel wejściowy zakończony dużą komorą wewnętrzną, którą wyściela trawą i innym materiałem roślinnym.

Jest terytorialny. Po swoim terytorium porusza się stałymi szlakami komunikacyjnymi. W czasie nocnych poszukiwań pokarmu potrafi przejść 16 - 20 km.

Jak wszyscy przedstawiciele rodzaju Hystrix jest posiadaczem długich i ostrych kolców ( około 35 cm ). Poirytowany lub zaniepokojony stroszy kolce i grzechocze nimi. Jeśli napastnik dalej próbuje niepokoić jeżozwierza to ten odwraca się tyłem i strosząc kolce przechodzi do obrony. Kolce łatwo wbijają się w napastnika i są trudne do usunięcia. Większość wbitych kolców pochodzi z zadu i ogona, są to krótkie kolce ukryte pod długimi.

Odżywia się różnorodnym pokarmem roślinnym. W skład jego diety wchodzą min. : owoce, jagody, korzonki, bulwy, cebule, kłącza, nasiona, łodygi, kora drzew i krzewów także rośliny uprawne. Zjada też kambium drzew. W celu uzupełnienia braku fosforu i wapnia gryzie kości.

Sezon rozrodczy w ciągu całego roku ale najczęściej między marcem a majem lub w okresie dostępności pokarmu. System krycia monogamiczny.

Kopulacja odbywa się w norze lub jej pobliżu. Samica przed kopulacją podnosi lekko ogon i przyciąga kolce do ciała.

Ciąża trwa 113 dni. Samica rodzi 2 - 4 młode w miocie ( średnio 2 ). Młode rodzą się z otwartymi oczami i miękkimi kolcami. Ich kolce twardnieją od kilku godzin do tygodnia.

Samica karmi je mlekiem około 2 - 3 tygodni, czasami do 4 tygodni. Młode już po tygodniu mogą opuścić norę i zjadać pokarm roślinny. W okresie opieki nad młodymi to samiec częściej wędruje z młodymi w poszukiwaniu pokarmu niż samica.

W wieku 6 - 8 miesięcy młode się usamodzielniają.

Dojrzałość płciową uzyskuje w wieku 14 - 20 miesięcy.

W niewoli dożywa do 27,1 lat.

 jeżozwierz indyjski ( Hystrix indica ) - zoo Wrocław

Opisane podgatunki :

- Hystrix indica aharonii - Izrael ( zachodnia Palestyna, Emmaus ) - synonim Hystrix leucura aharonii

- Hystrix indica blanfordi - Iran ( Beludżystan Irański ) - synonim Hystrix hirsutirostris blanfordi - Hystrix leucura blanfordi - uznawany za tożsamy z Hystrix indica hirsutirostris

- Hystrix indica cuneiceps - zachodnie i północne Indie, północno-zachodni Pakistan, Afganistan - synonim Hystrix cuneiceps - Hystrix leucura cuneiceps - uznawany za tożsamy z Hystrix indica indica

- Hystrix indica hirsutirostris - południowo-zachodnie wybrzeże Morza Kaspijskiego, północny Irak, Iran, Indie, Pakistan, Afganistan, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Kirgizja, Kazachstan, zachodnie Chiny ( Turkiestan Zachodni ) - synonim Hystrix hirsutirostris - Hystrix leucura hirsutirostris - uznawany też za samodzielny gatunek 

- Hystrix indica indica - Liban, Jordania, Izrael, Arabia Saudyjska, Iran, Pakistan, Nepal, północno-zachodnie, centralne i południowe Indie 

- Hystrix indica leucurus - Turcja, południowa Rosja, Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Liban, Jordania, Syria, Irak, Iran, Turkmenistan, Afganistan, Pakistan, Indie - synonim Hystrix leucura - Hystrix leucura leucura - opisany przez Gromov & Baranova 1981, z 10 podgatunkami

- Hystrix indica malabarica - południowe Indie ( wybrzeże Malabarskie ) - synonim Hystrix malabarica - uznawany za tożsamy z Hystrix indica hirsutirostris 

- Hystrix indica mersinae - Turcja ( południowo-wschodni rejon gór Taurus ) - synonim Hystrix leucura mersinae

- Hystrix indica mesopotamica - północno-wschodnia Syria, Irak - synonim Hystrix mesopotamica - Hystrix leucura mesopotamica 

- Hystrix indica narynensis - Kirgistan, Chiny ( Turkiestan Zachodni ) - synonim Hystrix narynensis - Hystrix leucura narynensis 

- Hystrix indica satunini - Turkmenistan, wschodnie wybrzeże Morza Kaspijskiego - synonim Hystrix hirsutirostris satunini - Hystrix leucura satunini

- Hystrix indica schmidtzi - Jordania ( Jordan Valley ), Izrael - synonim Hystrix leucura schmidtzi

- Hystrix indica zeylonensis - Sri Lanka - synonim Hystrix zeylonensis - uznawany za tożsamy z Hystrix indica indica & Hystrix leucura leucura

jeżozwierz indyjski ( Hystrix indica ) atakowany przez tygrysa ( Panthera tigris )

    Hystrix indica - młody osobnik z samicą - zoo Basel

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na szeroką dystrybucje, prawdopodobieństwo dużych populacji i pewien stopień tolerancji na modyfikację siedlisk.

Główne zagrożenie stanowią polowanie dla mięsa i kolców oraz tępienie jako szkodnika upraw.

Rejestrowany z wielu obszarów chronionych w swoim zakresie.

Nie jest objęty żadnymi działaniami ochronnymi.

 Hystrix indica - młody osobnik z dorosłą parą rodziców - zoo Basel

W niewoli - częsty. 

Trzymany w niewielkich grupach rodzinnych. 

Wybieg musi być wyposażony w kryjówki. Niestety często nie jest zbyt dostępny dla zwiedzających ze względu na kolce. Mimo nocnego trybu życia, zwłaszcza młode osobniki można zobaczyć w ciągu dnia. 

Dobrze rozmnaża się w warunkach zoo.

Nie wymaga ogrzewanych pomieszczeń w czasie zimy, gdyż nie opuszcza kryjówki a jeśli opuszcza to w celu pożywienia się.

Żywienie nie stanowi trudności, bo zjada każde dostępne warzywa i owoce.

Hystrix indica leucurus

Jeżozwierz jawajski ( Hystrix javanica ) gryzoń z rodziny jeżozwierzy ( Hystricidae ). Synonim Hystrix brachyura javanica - Acanthion javanica - Acanthion javanicum.

Występuje w Azji Południowo-Wschodniej ( Jawa, Małe Wyspy Sundajskie - Bali, Sumbawa, Lombok, Nusa Tenggara Barat, Flores, Nusa Tenggara Timur, południowa część Sulawesi - Selatan, Madura, Tanah Jampea - Indonezja ).

Zamieszkuje różnorodne środowiska : pierwotne i wtórne lasy tropikalne, obszary trawiaste, obszary skaliste, tereny upraw rolnych od poziomu morza do 1600 m n.p.m.

     jeżozwierz jawajski ( Hystrix javanica ) w warunkach zoo

Aktywny głównie od zmierzchu do świtu, rzadko za dnia w ciągu całego roku.

Żyje samotnie, monogamicznej parze lub grupach rodzinnych ( 4 - 6 osobników ).

Kryjówki zakłada w samodzielnie wykopanych lub opuszczonych norach, w jaskiniach i szczelinach skalnych, w jamach pod korzeniami drzew czy dziuplach u ich podstawy.

Jest terytorialny, jego rewir jest pokryty siecią szlaków komunikacyjnych. W czasie nocnych poszukiwań pokarmu wędruje 10 - 16 km.

Jak wszystkie jeżozwierze chronią go kolce, które mają około 25 - 35 cm długości. System obrony polega na stroszeniu i grzechotaniu kolcami oraz odwróceniu się tyłem do napastnika i cofaniem w jego kierunku.

Odżywia się różnorodnym pokarmem roślinnym. W skład jego diety wchodzą owoce, nasiona, jagody, bulwy, cebule, kłącza, korzenie, łodygi, kora drzew i krzewów. Spożywa także padlinę i kości. Zjada również kambium drzew, staje się wtedy szkodnikiem plantacji palm oleistych.

Sezon rozrodczy w ciągu całego roku, ale najczęściej w okresie dostępności pokarmowej. System krycia monogamiczny.

Okres ciąży to średnio 110 dni. Samica rodzi 2 - 3 młode. Młode mają otwarte oczy i posiadają zęby. Ich kolce twardnieją od kilku godzin do tygodnia. Samica żywi je mlekiem około 2 - 3 tygodni mimo, że już po tygodniu są w stanie spożywać stały pokarm.

Usamodzielniają się w wieku 6 - 8 miesięcy.

Dojrzałość płciową uzyskują w 14 - 20 miesiącu życia.

 Hystrix javanica w zoo

Opisane podgatunki :

- Hystrix javanica brevispinosa - Jawa ( Indonezja ) - synonim Hystrix brevispinosa - uznawany za tożsamy z Hystrix javanica

- Hystrix javanica ecaudata - Jawa ( Indonezja ) - synonim Hystrix ecaudata - uznawany za tożsamy z Hystrix javanica

- Hystrix javanica sumbawae - Lesser Sunda ( Dompu, Sumbawa, Nusa Tenggara Barat ) - synonim Acanthion sumbawae - uznawany za tozsamy z Hystrix javanica

- Hystrix javanica torquata - Jawa ( Indonezja ) - synonim Hystrix torquata - uznawany za tożsamy z Hystrix javanica

Hystrix javanica - samica z młodymi

Gatunek uznawany za nie zagrożony ze względu na brak widocznych zagrożeń w obecnym czasie oraz prawdopodobieństwo dużych populacji.

Lokalizacja z South Sulawesi Selatan z końca 1800 roku pochodzi prawdopodobnie od osobnika sprowadzonego z Flores i wydaje się być jednorazowym zdarzeniem. Obejmowało ono przekazanie żywego zwierzęcia między mieszkańcami tej wyspy.

Zagrożenie może stanowić polowanie dla mięsa oraz tępienie jako szkodnika upraw.

Prawdopodobnie występuje w kilku obszarach chronionych w swoim zasięgu.

W niewoli - rzadki.

Głównie ogrody zoologiczne Azji. 

  

  

   

 Opracowano na podstawie:

animaldiversity, arkive, iucn, planet-mammiferes, waza, wikipedia, wwf i wiedzy własnej.

Ryciny i zdjęcia zamieszczono w celach dydaktycznych, informacyjnych i szkoleniowych.